Operatie Vula

De Sasol-olieraffinaderij door Umkhonto weSizwe in lichterlaaie gezet, 1 juni 1980

Niet alleen in de Angolese oorlog lag Zuid-Afrika onder vuur. In 1980 had Umkhonto weSizwe, de militaire afdeling van het ANC die vanaf de jaren zestig was opgebouwd, haar visitekaartje afgegeven met spectaculaire aanslagen op olie-installaties van het staatsbedrijf Sasol. Daarmee werd bewezen dat ook intern het blanke bolwerk niet ontkwetsbaar was. ‘Sasol 1980’ ontbrak sindsdien als legendarisch hoogtepunt in geen enkel overzicht van het anti-apartheidsverzet, maar het hele verhaal van de planning en de uitvoering was in Zuid-Afrika en daarbuiten bij niemand bekend, tot het Nederlandse Shipping Research Bureau in 1994 als eerste met de direct betrokkenen sprak en de geschiedenis te boek stelde.

Dergelijke sabotageoperaties werden door het ANC uitgevoerd vanuit bases in de buurlanden. Onder andere na de Soweto-opstand waren veel jongeren het land uit gevlucht om zich militair te laten trainen. Maar in 1985 was de tijd volgens het ANC aangebroken om een aantal in ballingschap verkerende leiders ondergronds naar Zuid-Afrika te laten terugkeren, waar zij de slotaanval op de apartheid zouden leiden. Bij de operatie

De Zuid-Afrikaanse editie van Conny Braams boek 'Operatie Vula' uit 1992, verschenen in april 2004

(codenaam: ‘Operatie Vula’) was van 1986 tot 1990, in het diepste geheim en ook buiten medeweten van haar collega’s, AABN-voorzitster Conny Braam betrokken.

Braam wist tientallen bekende en onbekende Nederlanders in te schakelen. Degenen die de grens over gingen kregen nieuwe identiteiten aangemeten door de grimeur van Koot & Bie, pruikenmakers, acteurs en een tegenover de AABN wonende tandarts. KLM-stewardessen deden koerierswerk, Nederlanders namen gevaarlijke transporten op zich en richtten onderduikwoningen in voor opgejaagde 'comrades'. Computerspecialisten zetten voor de ANC-top een beveiligd communicatienetwerk op; zelfs Nelson Mandela kreeg in de gevangenis informatie binnen via dit netwerk. Tot het moment dat Conny Braam er eind 1992 letterlijk een boek over open deed bleef het spannende verhaal van de Nederlandse betrokkenheid bij Operatie Vula een strikt bewaard geheim.


Zuid-Afrikaans bewind steeds driester

Demonstratie tegen politiegeweld en noodtoestand in Kaapstad, 1989

De noodtoestand in Zuid-Afrika werd ingezet voor het muilkorven van de media. Over ‘onrust’ moest worden gezwegen. Meetings, inclusief begrafenissen, werden regelmatig door de politie verboden. Het UDF en ettelijke andere organisaties werden ‘geband’, andere mochten niets meer ondernemen zonder toestemming van de minister van Wet en Orde. Tegen 1989 waren 50.000 mensen zonder proces gevangen gezet.

De oorlog tegen het verzet werd steeds desperater. Tegen het einde van de jaren tachtig sijpelden berichten over doodscommando’s naar buiten, die al jaren in en buiten Zuid-Afrika tegenstanders liquideerden. Meer dan vierduizend mensen hadden het leven gelaten, niet alleen tijdens gevechten met politie en leger, maar ook in die tussen georganiseerde zelfverdedigingsgroepen in de townships zelf, al dan niet opgestookt door schimmige veiligheidsagenten van het bewind.

De vakcentrale COSATU, die nog enige speelruimte had, werd een steeds belangrijker spil van het verzet. Het apartheidsbewind zette honderden vakbondsactivisten gevangen, de politie deed invallen, er werd een bomaanslag gepleegd op het COSATU-kantoor; in 1988 werd de vakcentrale elke politieke activiteit verboden. Een nieuwe beweging, de Mass Democratic Movement, ontstond in 1989 uit de clandestiene alliantie van UDF, COSATU en ANC. Het bouwwerk van de apartheid stond op instorten.


Apartheid kraakt in haar voegen

De uit de hand lopende binnenlandse situatie, de toenemende kracht van het verzet, de groeiende internationale isolering en de onder de sancties zuchtende economie, het militair vastlopen van Zuid-Afrika in Angola en het gedwongen loslaten van Namibië... - het ‘hervormingsprogramma’ van P.W. Botha was er niet tegen opgewassen. Met de veranderende internationale politieke verhoudingen vervloog bovendien de laatste aanspraak van het blanke Zuid-Afrikaanse bewind als standvastig bolwerk tegen het wereldcommunisme. Het was tijd voor een wisseling van de wacht.

F.W. de Klerk

Botha trad terug in augustus 1989; F.W. de Klerk volgde hem op als president. In september waren er weer de bizarre apartheidsverkiezingen voor het driekamerparlement; in november viel de Berlijnse Muur. In datzelfde jaar maakten in het diepste geheim eerst Botha en daarna De Klerk voor het eerst de gang naar de onderhandelingstafel.

Aan de andere kant van die tafel: ’s werelds bekendste politieke gevangene, Nelson Mandela.

vorige	1	2	3	4	5	6	7	8	jaren 90