Overige dossiers
  Inhoud
  Inleiding
  Historisch overzicht
     jaren 50
     jaren 60
     jaren 70
     jaren 80
     jaren 90
  Reageer
  Colofon
 
 
 
webdossier 'Nederland tegen apartheid' - jaren '90 (2)

Geweld
Nederlands Dagblad, 19 oktober 1990

Tijdens De Klerks bezoek aan Nederland in oktober 1990 wilde hij graag lunchen met de Nederlandse Zuid-Afrika-groepen. Alleen de Nederlands Zuid-Afrikaanse Vereniging (NZAV) ging erop in. KZA, Kairos en AABN belegden een protestavond met Zarina Maharaj, de vrouw van de in Zuid-Afrika gevangen genomen ANC’er Mac Maharaj. Het boek van Conny Braam over ‘Operatie Vula’ zou pas twee jaar later verschijnen; nog niemand kende het verhaal hoe Maharaj, leider van het geheime plan om ANC-toplieden het land binnen te smokkelen, zijn vermomming had gekregen in Nederland.
Zarina Maharaj spreekt tijdens een bijeenkomst van AABN, KZA en Kairos ter gelegenheid van het bezoek van De Klerk, oktober 1990







De Klerk maakte te weinig haast met het vrijlaten van politieke gevangenen. Hij was uit op machtsdeling, niet een meederheidsregering. Apartheid was geen misdaad geweest, hoogstens ‘onwerkbaar’ gebleken. Tegenover het ANC probeerde De Klerk Zoeloe-leider Buthelezi en zijn Inkatha-beweging naar voren te schuiven.

In 1990 laaide een spiraal van gewelddadige botsingen op tussen Inkatha- en ANC-volgelingen, met moordpartijen in townships en forensentreinen.


Inkatha-leden verzamelen zich voor een hostel in Alexandra, 9 maart 1991

In de ontluikende onderhandelingen werd aan De Klerks goede trouw getwijfeld: hij deed niets om het geweld te stoppen, politie en leger namen eraan deel, en spoedig waren er sterke geruchten over geheime steun aan Inkatha en betrokkenheid van de veiligheidspolitie bij het aanstichten van het geweld. Dit geweld, dat de ontwikkelingen dreigde te frustreren, werd in deze jaren in Nederland een belangrijk thema in de anti-apartheidsbeweging.


Peter Hermes, AABN (midden) e.a. deelnemers aan de 'Dutch Violence Observation Mission' bij een ANC-rally in het Orlando-stadion in Soweto, 3 april 1994

Kairos werkte mee aan initiatieven van de Zuid-Afrikaanse Raad van Kerken en de Zuid-Afrikaanse Bisschoppenconferentie, samen met de Wereldraad van Kerken, voor de opzet van een internationaal gewelds-monitoringsysteem. De AABN ondersteunde een Zuid-Afrikaanse zwarte politiebond en werkte samen met Nederlandse politiebonden bij ‘fact finding’- en ‘violence observation’-missies naar Zuid-Afrika in 1991, 1993 en 1994.


Onwennig gesprek met ondernemers

Maar het einde van de apartheid naderde onontkoombaar. Dat betekende voor de solidariteitsbeweging het betreden, soms onwennig, van nieuwe terreinen. Dat gold bijvoorbeeld voor het KZA. Decennia lang had het comité zijn natuurlijke tegenstanders gevonden in de overheid en het bedrijfsleven. Maar in die beide werelden bevonden zich inmiddels de nieuwe gesprekspartners van de gedoodverfde aanstaande regeringspartij ANC. De bevrijdingsbeweging werd salonfähig, en probeerde nu het vertrouwen van de buitenlandse investeerder in het aanstaande post-apartheids-Zuid-Afrika te winnen.
Mandela roept Nederlandse ondernemers op te investeren in Zuid-Afrika. WTC Amsterdam, 18 februari 1994

ANC-leiders in Zuid-Afrika vroegen aandacht voor de zwarte kleine ondernemer. De zwarte bedrijvigheid moest worden gestimuleerd. Het KZA zette zich aan het leggen van contacten met bonden, coöperaties en economen in Zuid-Afrika, en het promoten van een uitwisseling tussen Nederlandse en Zuid-Afrikaanse bedrijven. In het midden- en kleinbedrijf lukte dat nog wel, maar ondernemersorganisatie VNO bleek minder gediend van de lastpakken die zich zo consequent hadden schuldig gemaakt aan het dwarszitten van haar leden. Pas vanaf 1994 zouden de contacten wat vriendelijker worden, na een eerste poging op een grote bijeenkomst in het World Trade Centre in Rotterdam waarbij KZA betrokken was.


Meer nieuwe aandachtsgebieden

Allicht bleef het apartheidsverleden sterk meespelen, maar Zuid-Afrika was op weg een veel ‘gewoner’ land te worden, met ‘gewone’ problemen. Dus waren er meer nieuwe onderwerpen die de aandacht van de Nederlandse anti-apartheidsbeweging opeisten.

Openingszitting van het Ilima-werkbezoek (milieuproblematiek). V.l.n.r. Conny Braam en Peter Hermes (AABN), minister Alders (VROM) en S. Sangweni (ANC), maart 1992

Binnen het ANC en de Zuid-Afrikaanse vakbonden groeide de bezorgdheid over de milieuproblematiek, en met name KZA en AABN pakten dit thema op; in 1992 organiseerde de AABN er een conferentie over met ettelijke Zuid-Afrikaanse milieugroeperingen.

Seksueel geweld en homoseksualiteit waren ook relatief nieuwe thema’s. AABN-medewerkers richtten in mei 1991 Ma Thoko op, een steungroep voor de Zuid-Afrikaanse homobeweging, die in de jaren daarna Zuid-Afrikaanse homo- en lesbo-activisten naar Nederland haalde en een tentoonstelling ‘Out in Africa, homoleven in Zuid-Afrika’ organiseerde.

Op een heel ander vlak werden initiatieven ontplooid om de huizenbouw in Zuid-Afrika te stimuleren; het tekort aan behoorlijke huisvesting als gevolg van decennia apartheidsbeleid zou een van de grote thema’s voor de eerste ANC-regering worden.
Anti-apartheidveteraan Karel Roskam op een AWEPA-workshop over media en verkiezingen in Zuid-Afrika, Londen, 1993

Tegelijkertijd liepen oude campagnes door. Omroep voor Radio Freedom en AWEPA (met anti-apartheidveteraan Karel Roskam) bogen zich over de rol van de westerse en Zuid-Afrikaanse media in deze overgangsfase. Kairos bleef de mensenrechten vooropstellen, met bijvoorbeeld aandacht voor de arbeidsomstandigheden in de Zuid-Afrikaanse landbouw nu de uitvoer van wijn en fruit zou toenemen na intrekking van de sancties. Overigens werd zo goed en zo kwaad als het ging geijverd voor het handhaven van de sancties, om in de onderhandelingen de positie te versterken van het ANC en zijn bondgenoten. De andere partij, het apartheidsbewind van de Nasionale Party, zat nog steeds in het zadel.

Uit AABN-hoek kwam een geheel nieuw initiatief: met ‘Vula-reizen’ konden avontuurlijke toeristen in 1992 een eerste blik werpen op het ‘andere’ Zuid-Afrika. Niet dat van het Kruger Wildpark, maar van de townships.


vorige    1   2   3  volgende