Nederlandse vertakkingen ‘informatieschandaal’

Rhoodie en Vorster op weg naar Ivoorkust tijdens een promotietour voor het apartheidsregime, 1974

In 1978 ruimde Vorster als Zuid-Afrikaans premier het veld na het zogeheten ‘informatieschandaal’; hij werd president, maar ook die post moest hij in 1979 verlaten. Uitgelekt was hoe de regering met geheime betalingen in binnen- en buitenland een propagandaoffensief financierde.

Vertakkingen waren er ook in Nederland. De uit 1881 stammende Nederlands Zuid-Afrikaanse Vereniging (NZAV) ontving geld. De KLM vervulde een prominente rol als distributeur in West-Europa van verhulde Zuid-Afrikaanse propagandabladen; het leidde tot Kamervragen.

Onthullend boek van Eschel Rhoodie

Hoofdredacteur Ferry Hoogendijk van Elsevier’s Magazine incasseerde naar werd gemeld 300.000 gulden voor een 'exclusief' interview met hoofdrolspeler Eschel Rhoodie van het Zuid-Afrikaanse Ministerie van Informatie.

Vorster werd als premier opgevolgd door P.W. Botha. Deze hoopte met ‘hervormingen’ het apartheidssysteem stabieler te maken. Maar onder meer het met kracht doorgezette beleid om de meerderheid van de bevolking het Zuid-Afrikaans burgerschap te ontnemen via de instelling van ‘thuislanden’ – zogenaamd onafhankelijke staten, die behalve door Zuid-Afrika door niemand werden erkend – leidde de situatie alleen maar verder bergafwaarts.


Oliecampagne opgestookt

KZA-actie op het Binnenhof tijdens olieboycot-debatten in 1979 - v.l.n.r. Sietse Bosgra, kamer-voorzitter Dolman, kamerlid Ter Beek (met snor)

Sinds 1976 viel ook Zuid-Afrika binnen het terrein van het Komitee Zuidelijk Afrika. Het comité koos ervoor zich aan te sluiten bij de eerder door Kairos ingezette oliecampagne. Er waren al gesprekken geweest met Shell over terugtrekking uit Zuid-Afrika, of in elk geval een investeringsstop – waar het bedrijf niet op inging. Er was een groeiende verontwaardiging over Shell’s medewerking aan schendingen van het Rhodesië-embargo – die het bedrijf ontkende.

Verontwaardigd was niet alleen Kairos. De Raad van Kerken voelde zich in zijn gesprekken met Shell "domweg bedrogen". Het kabinet weigerde Shell’s clandestiene activiteiten te onderzoeken; daarop startte een parlementaire commissie eind 1978 zelf een onderzoek.

Oliecampagne van KZA en Kairos

Internationaal won inmiddels de gedachte veld dat het wapenembargo moest worden aangevuld met een even dwingend olie-embargo. Een en ander mondde uit in een grote KZA/Kairos-campagne, gelanceerd op Sharpeville-dag, 21 maart 1979. Drie eisen stonden centraal: Nederland moest zich internationaal sterk maken voor het embargo; het moest zelf de olie-uitvoer naar Zuid-Afrika wettelijk verbieden; en Shell moest weg uit Zuid-Afrika, want 'Shell helpt apartheid-terreur in Zuidelijk Afrika'.

WEG MET DE ONDERDRUKKING IN NAMIBIE, ZUID-AFRIKA EN RHODESIE GEEN OLIE MEER NAAR ZUID-AFRIKA STEUN DE BEVRIJDINGSBEWEGINGEN, ZIJ ZIJN DE TOEKOMSTIGE REGERINGEN! Leuzen op oliecampagne-poster, 1979

Tientallen maatschappelijke organisaties en partijen ondersteunden de campagne, honderden plaatselijke groepen werkten mee. Voormalig premier Den Uyl was een van de sprekers op een massale manifestatie in Utrecht in oktober. Ook op het Binnenhof verscheen in november het beeldmerk van de campagne, de bloedende Shell-schelp, toen in de Tweede Kamer een olie-embargomotie op de agenda stond.


Sportboycot – Debat over Paralympics

Sport in Zuid-Afrika: gescheiden tribunes

In de internationale sportwereld maakte Zuid-Afrika zich onmogelijk. Zwarte en gekleurde sporters uit andere landen mochten het land niet in, blanke Zuid-Afrikaanse sporters en ploegen werden buiten Zuid-Afrika verre van gastvrij onthaald.

De Olympische Spelen waren sinds 1964 verboden terrein voor Zuid-Afrika en een groeiend aantal internationale sportorganisaties en landen, met name in de Derde Wereld en het Oostblok, gingen over tot uitsluiting. Ook de VN riep daartoe op.

Rand Daily Mail, augustus 1980

In het westerse Nederland moest worden opgebokst tegen de bekende gedachte dat sport niets met politiek te maken heeft. Maar zwarte en non-raciale sportorganisaties in Zuid-Afrika zelf drongen sterk aan op een internationale boycot van de officiële Zuid-Afrikaanse sport, zolang er apartheid heerste. Immers "in een abnormale maatschappij is normale sport niet mogelijk", zo haalde PvdA’er Ter Beek in 1979 in de Kamer de niet-raciale South African Council on Sport (SACOS) aan.

Ter Beeks motie, waarin Zuid-Afrikaanse deelname aan de Paralympics van 1980 in Arnhem werd afgewezen, ondervond brede steun. Voor het eerst (het debat over de olieboycot moest nog volgen) bestond er een Kamermeerderheid voor een politiek die gericht was op het isoleren van Zuid-Afrika.

Aanhef en conclusie van de motie Ter Beek

vorige	1	2	3	4	5	jaren 80