Over de betrokkenheid bij Mandela en de acties en campagnes die door de jaren heen gevoerd zijn.

In de jaren vijftig van de vorige eeuw maakten weinig Nederlanders zich druk over de toestand in Zuid-Afrika.
In 1960 richtte een kleine groep, waaronder dominee Buskes en Karel Roskam, het eerste permanente Nederlandse comité tegen de Zuid-Afrikaanse apartheidspolitiek op: het Comité Zuid-Afrika (CZA).

Briefkaart campagne voor vrijlating politieke gevangenen

Het ANC werd in 1960 verboden en ging ondergronds. Nelson Mandela werd bekend als de ‘zwarte pimpernel’ tot hij in 1962 wordt gearresteerd, gevangen gezet en veroordeeld. Aanklacht: het organiseren van een staking en het ‘zonder paspoort verlaten van het land’.

In mei 1963 werd in Zuid-Afrika de verscherpte anti-sabotagewetgeving aangenomen. De politie kreeg de mogelijkheid iemand zonder aanklacht steeds opnieuw 90 dagen in eenzame opsluiting te houden. CZA en Stucoza (studentencomité Zuid-Afrika) kwamen tegen de nieuwe apartheidswet in het geweer. Een delegatie trok naar de Zuid-Afrikaanse ambassade in Den Haag en mocht aan de achterdeur een protest afgeven.

Rivoniaproces
Op 12 juni 1964 viel het vonnis in het Rivoniaproces: Nelson Mandela en zijn medebeklaagden krijgen levenslang. CZA en Stucoza verzamelden duizenden handtekeningen. Het bleef dit keer niet bij keurige protestdelegaties: ’s Avonds demonstreerden jongeren bij het gebouw van de Holland-Afrika lijn en bekladden gevels en etalages met leuzen. In de jaren daarna werden meerdere boekjes over de apartheid en Nelson Mandela uitgebracht met daarin specifieke aandacht voor zijn procesrede: ‘I am prepared to die’.

Solidariteitsdemonstratie met opstand in Soweto, Amsterdam 1976. Foto: Hans vd Boogaard

Het CZA maakte eind 1971 plaats voor de racidalere Anti-Apartheidsbeweging (AABN) en ging zich actief richten op het lot van de politieke gevangenen. Bij demonstraties en picketlines stond Mandela’s naam bovenaan de lijst van gevangenen. Het Angola-comité verbreedde zijn werkterrein en doopte zich eind 1976 om tot Komitee Zuidelijk Afrika (KZA).
De beweging tegen de apartheid kwam pas goed op gang na het bloedbad in Soweto. Daar sloeg de apartheidspolitie op 16 juni 1976 een protestbetoging neer tegen de verplichte invoering van het Afrikaans in het onderwijs.

In juli 1978 werd Nelson Mandela op Robbeneiland zestig jaar. Ook in Nederland werd dit aangegrepen om aandacht te vragen voor de apartheid in Zuid-Afrika. De anti-apartheidsorganisaties verspreidden de Engelse brochure ‘The struggle is my life’, met o.a. weer Mandela’s complete procesrede.

Nieuwe impuls uit Zuid-Afrika
In Zuid-Afrika startte in 1980 een nieuwe campagne voor Mandela’s vrijlating. De zwarte krant Sunday Post begon met een handtekeningenactie. Het ANC, dat steeds praatte over ‘Mandela en andere politieke gevangenen’ ging geleidelijk over tot een campagne voor Mandela alléén.

56.000 handtekeningen worden op het ministerie van buitenlandse zaken overhandigd

De AABN startte samen met Kairos een geheel op Mandela gerichte handtekeningenactie; een brede campagne met ‘zwijgmarsen’, aktieweekend, Mandela tentoonstelling en nog veel meer. Meer dan 56.000 Nederlanders zetten hun handtekening.

In 1983 werd Kairos actief rond de 65ste verjaardag van Mandela. Deze was inmiddels van Robbeneiland overgebracht naar de gevangenis van Pollsmoor. Men richtte verzoeken om protest en interventie aan het Europese parlement en ministerraad en burgemeester van Thijn van Amsterdam.

Verzet groeit
Midden jaren tachtig kwam de apartheid in Nederland goed in de schijnwerpers, vooral door ontwikkelingen in Zuid-Afrika zelf. De repressie nam toe en het verzet tegen de apartheid groeide. De verschillende anti-apartheidsgroepen zorgden ervoor dat een steeds groter pubiek de naam van Mandela leerde kennen.
Het hoogtepunt kwam op 11 juni 1988, toen 50.000 mensen in Amsterdam tegen de apartheid demonstreerden. Maar liefst 150.000 mensen reageerden op een oproep om de jarige Mandela een groet te sturen. Op dezelfde dag werd in Londen Nelson Mandela’s zeventigste verjaardag gevierd met een door meer dan een miljard tv-kijkers gevolgd ‘Free Mandela’ popconcert.

Ter gelegenheid van de grote conferentie over Culture in Another South Africa (CASA) bracht de AABN een affiche uit waarop president Botha nogal hardhandig in Mandela wordt veranderd. Ook verscheen een compositietekening van Mandela zoals hij er dan uit zou zien, gebaseerd op oude foto’s en getuigenissen van mensen die hem de laatste jaren hadden mogen bezoeken.

Vrijlating
Inmiddels voerde ‘gevangene nummer 1’ onderhandelingen over de voorwaarden waaronder hij wilde worden vrijgelaten. In Nederland werd het Welkom Mandela comité opgericht en op 11 februari 1990 liep Mandela, hand in hand met zijn vrouw Winnie, als vrij man de Victor Verster gevangenis uit.

Op 16 juni was Mandela voor het eerst in Nederland. Anti-apartheid-Nederland moest haar held inmiddels delen met de regering, de koningin, de partijraad van de PvdA, en heel wat belangrijke Nederlanders die nu graag in het gezelschap van Mandela gezien werden.
Het riep bij maatschappelijke organisties en de anti-apartheidsgroepen gemengde gevoelens op.

Acties gaan door
Mandela was dan wel vrij maar had als tweederangsburger nog steeds geen stemrecht. Zolang de apartheid niet was opgeheven bleven de solidariteitsorganisaties zich inzetten, voor economische druk op het apartheidsbewind en voor Mandela en zijn medestanders.
Een hoogtepunt vormde de fondsenwervingsactie ‘Geef Zuid-Afrika een eerlijke kans’, net voor de verkiezingen in 1994. Mandela kwam zelf naar Nederland en verscheen in een avondvullend tv-programma.

Gevel NiZA

NiZA (het Nederlands instituut voor Zuidelijk Afrika), waarin de anti-apartheidsbewegingen uiteindelijk zijn opgegaan, kreeg in 2000 het exclusieve recht op de naam ‘ Mandelalezing’. Een cadeauje als dank voor de decennialange steun uit Nederland. Elke 2 jaar vindt een lezing plaats, geïnspireerd op het gedachtegoed van Mandela over vrede en verzoening.

U kunt het volledige geschiedkundige document met foto's als pdf bestand downloaden: Mandela-Nederland-rol-actiecomites.pdf (780 Kb)

Terug