Moeizame samenwerking
Igreja heeft hun geklaag vaak moeten aanhoren: de buitenlandse hulporganisaties, die klaar stonden om donor-darling Mozambique weder op te bouwen, waren teleurgesteld in de passiviteit en het wantrouwen van de Mozambikanen. "De donors die ons land na 1992 overspoelden wilden snel resultaat en samenwerking. Het kweken van een band met de bewoners paste niet in hun jaarplanning. De dorpelingen op hun beurt hadden het vermogen om aan de toekomst te denken, na jaren van geweld en vluchten, verloren."
Trauma
"De volwassenen van vandaag zijn de verloren generatie van Mozambique", zegt Igreja. "De bevrijdingsstrijd tegen de Portugese kolonisator en de daaropvolgende burgeroorlog waren 'goed' voor ruim dertig jaar geweld. Extreme droogte en de grote overstromingen van de laatste tijd er bovenop hebben Mozambique tot een getraumatiseerd land gemaakt."
Veel Mozambikanen (plattelanders meer dan stedelingen) lijden aan slapeloosheid, chronische hoofdpijn, gebrek aan eetlust en nachtmerries. Onder mannen leidt dit tot drankmisbruik en huiselijk geweld. Igreja: "Voor vrouwen en kinderen heeft de vrede van 1992 weinig opgeleverd. Zij lopen alleen maar nieuwe trauma's op."
Dorpscultuur ontwricht
De psychische effecten hebben de dorpscultuur ontwricht. Volgens de gewoonten in Gorongosa bereikt een kind de fase van volwassene als het zelf een kind heeft gebaard. In een oorlogssituatie is dit (jarenlang) op zijn kop gezet: jonge meisjes werden verkracht en dus te vroeg volwassen verklaard, anderen raakten verminkt of verwond door hun vlucht voor het oorlogsgeweld en verloren hun kans om 'volwassen' te worden.
Ook traditionele regels en gebruiken voor de opvoeding van kinderen zijn veranderd, vergeten of verdwenen. Pas twee jaar na de geboorte van een kind mocht de moeder opnieuw zwanger worden. Zo kon een hechte band met het kind ontstaan. Igreja: "Niemand in het dorp weet meer hoe men het vroeger deed, want vaak is er niemand meer van vroeger." Een moeder van tegenwoordig raakt steeds sneller zwanger van haar tweede. Ze stopt met borstvoeding voor haar eerste kind, die grote kans op ondervoeding krijgt. Alles is bestemd voor de foetus, een van de traditionele regels die de afgelopen decennia wél heeft overleefd.
Toekomst
Igreja schetst een somber beeld voor de toekomst. Er is weinig geld voor traumaverwerking, laat staan voldoende capabele begeleiders. Bovendien is het wantrouwen van de mensen groot. Alles wat van buiten het dorp komt is potentieel gevaarlijk. In RENAMO gebieden zoals Gorongosa heeft het lokale gezag (van het regerende FRELIMO) weinig autoriteit.
Behalve de reïntegratie van soldaten van beide partijen in het nieuwe nationale leger en politie heeft de regering na 1994 geen enkel initiatief tot verzoening genomen. Een waarheid- en verzoeningscommissie zoals Zuid-Afrika probeerde, heeft volgens Igreja geen kans van slagen in zijn land: "De regeringspartij heeft een zeer kritische houding ten opzichte van de noodzaak van verzoening."
Teleurgesteld
Igreja is teleurgesteld in de Mozambikaanse samenleving na de democratische verkiezingen in 1994. "Er was veel hoop op blijvende vrede en vernieuwing. Maar nu slaat de politie demonstraties met geweld uiteen, en groeit de corruptie. We staan erbij te kijken terwijl onze helden (zoals onderzoeksjournalist Cardoso, BB) worden vermoord." Hij roept de buitenlandse donoren op tot solidariteit met de ‘civil society' in zijn land: "Geld geven aan de staat heeft geen enkele zin. Van politici hoeven we niets te verwachten."
Lees ook V. Igreja: Post-war reconstruction processes in Mozambique (2001) (Engels)
Noot voor de redactie:
Voor meer informatie, foto's of interviews kunt u contact opnemen met Hille Linders, persvoorlichter bij het Nederlands instituut voor Zuidelijk Afrika, (020) 5206210, hille@niza.nl
