"Het was redelijk vaak een onaangename vertoning."

Sietse Bosgra heeft een indrukwekkende staat van dienst als politiek activist. In de jaren '60 was hij voorman van het Angola Comité, dat in de jaren '70 werd omgedoopt tot het Komitee Zuidelijk Afrika (KZA). Nu apartheid officieel niet meer bestaat heeft Bosgra - die nog steeds verbonden is aan NiZA - zijn aandacht verlegd naar het Midden Oosten en naar geschiedschrijving.

dit interview is te beluisteren met realplayer. 'BB' staat voor breedband. 'SB' is geschikt voor modemgebruikers.

Sietse Bosgra

U hebt Mandela wel eens ontmoet?

1 SB / 1 BB


Een van de ontmoetingen die eigenlijk het meest dankbaar was, was een ontmoeting op Schiphol. We werden gebeld vanuit het ANC in Londen dat Mandela zou overstappen op Schiphol, hij kwam ergens uit Oost-Europa, en het zou leuk zijn als we hem daar zouden ontmoeten. We moesten het stilhouden, anders zouden er pers en fotografen op af komen. Ik ben met iemand van de afdeling Materiële Hulp van het Komitee Zuidelijk Afrika, en met Bob van der Winden (thans programma directeur NiZA, red.) als fotograaf toen Mandela gaan opzoeken op Schiphol.

We hebben daar een halfuur zitten praten. Over koetjes en kalfjes. Ook wel wat inhoudelijk, over wat we voor de verkiezingen konden doen. Voor de verkiezingscampagne van het ANC geld inzamelen enzo. Mandela was natuurlijk moe, dus je moest hem niet te veel aan het hoofd zeuren, maar hij was in een goede stemming.

Praten over koetjes en kalfjes op Schiphol

Er kwam een groep Amerikanen langs en één van die mensen herkende Mandela, en, nou ja, Mandela moest met ze op de foto, en toen moest die nog een foto maken, en toen die... Er kwamen andere mensen bij, die Mandela ook herkenden. Toen zijn we maar weggegaan, hebben we hem naar het vliegtuig gebracht, want het dreigde inderdaad een volksoploop te worden.

Maar het was leuk dat hij meewerkte en ook gewoon zijn arm om de schouders van de Amerikanen legde, heel broederlijk. En hij lachte voor de fotograaf. Maar goed, hij was moe, had nog een lange reis te gaan, en zat niet te wachten op weer een zwaar gesprek na de gesprekken die hij al achter de rug had. Maar we wilden hem toch even moed inspreken en zeggen dat we achter hem stonden en zouden zorgen voor geld voor de verkiezingen.


Dit tafereel speelde zich waarschijnlijk niet af in een VIP-ruimte?

2 SB / 2 BB

Nee, gewoon in een ruimte voor eersteklas reizigers. Het KZA had in die tijd een methode ontwikkeld om op Schiphol voorbij de douane te kunnen komen. Als er een delegatie van de bevrijdingsbeweging op Schiphol aankwam nodigden we altijd een ambassadeur van een Afrikaans land uit, om hen te verwelkomen. Dat betekende dat ze een VIP-behandeling kregen. De meeste mensen waren dan verbaasd. Als ze het vliegtuig uitkwamen stond er al een dame in uniform te wachten, die ze naar de VIP-afdeling bracht, bagage verzorgde, het paspoort vroeg en dan met gestempelde papieren terugkwam, kopje koffie erbij. Dat was een nette behandeling.

De VIP-mensen waren er eigenlijk kwaad over dat we daar voortdurend gebruik van maakten, want soms kwam de ambassadeur ook niet, maar stuurden ze een tweede man van de ambassade. Dan kon de VIP-afdeling het niet meer afzeggen. Maar we hadden dus contact met die mensen van de VIP-afdeling, en toen Mandela kwam zeiden wij: "Wij willen door die douane heen om iemand te ontmoeten. Kan het zo of moeten we weer met een ambassadeur komen?". Toen zeiden ze: "Nee, laat de ambassadeur maar thuis".

Op die manier kon je achter de douane. Dat maakte altijd een goede indruk naar de mensen. Want zelfs in Zweden hadden ze dat niet. Onze gasten zagen dat toch als een soort gebeurtenis namens een land, als ze zo ontvangen werden. In Moskou kregen ze dat natuurlijk wel, maar in het Westen niet. Dat was één van de leuke dingen die je langzaam leerde, en wat hier ook weer van pas kwam.


Vlak voor de eerste democratische verkiezingen in Zuid-Afrika, in 1994, heeft het Komitee Zuidelijk Afrika meegewerkt aan een televisie-uitzending van de VARA waarin Mandela te gast was.

3 SB / 3BB

Wat wij deden was geld inzamelen voor de verkiezingen, voor het ANC. Wij hadden als leus voor onze campagne "Geef Mandela een eerlijke kans". Maar we gingen onderhandelen met de VARA over een televisie-uitzending, die ook fondswervend zou zijn. Onze bedoeling was dat Mandela daarin zou optreden, en dat was voor de VARA natuurlijk aantrekkelijk. Maar we kregen heel moeilijke onderhandelingen en hebben een aantal concessies moeten doen.

VARA-advertentie

"Geef Mandela een eerlijke kans" was voor de VARA te veel. Dat werd "Geef Zuid-Afrika een eerlijke kans". Verder mocht het geld niet rechtstreeks naar het ANC gaan, dus we hebben het apart moeten boekhouden. Indirect ging het natuurlijk wel naar het ANC, want het ANC had ook allerlei bedrijven ingehuurd in de verkiezingscampagne en die rekeningen werden mede betaald met dit geld. De VARA wilde zich niet te veel aan het ANC verbinden. Overbodige bangigheid denk ik, want in die tijd was Mandela populair en hadden ze niet zoveel te vrezen.

Uiteindelijk heeft de VARA ingestemd, hoewel het niet honderd procent zeker was dat Mandela zou komen. Wij (het KZA, red.) moesten voor Mandela zorgen, we moesten 400.000 gulden op tafel leggen voor de uitzending, ook niet gering, maar goed, we hebben doorgezet en op het laatst kwam Mandela 's ochtends met het vliegtuig om 's avonds weer terug te vliegen.

Hoogtepunt van het televisiegala: Ruud Gullit overhandigt de Gouden Bal die hij in 1987 als Europees voetballer van het jaar aan Mandela had opgedragen.

Dat was in de verkiezingstijd voor hem een zwaar offer, maar de actie bracht ongeveer 4 miljoen gulden op.

Maar die bijeenkomst... het was net weer verkiezingstijd (ook in Nederland, red.) en wat je merkte was dat je naar de achtergrond werd geduwd. Dat Wim Kok de grote man was, Jan Pronk was de grote man, Ed. van Thijn was de grote man. Wij mochten wel op de publieke tribune zitten, en in de aankondiging werd wel iets gezegd over het KZA, maar verder speelde je geen rol. En ook bij het diner daarna, dan zaten de PvdA-bonzen rondom Mandela, en wij kregen ook een plekkie aan de tafel, wat verder niet zo erg is, maar...


U denkt met gemengde gevoelens terug aan de actie.

Tja... met name omdat het zo partijpolitiek werd in het kader van die verkiezingen. Je hebt voortdurend dat iedereen, ook CDA-ers en VVD-ers, heel graag met Mandela op de foto wil, maar in dit geval viel de VARA toch wel een beetje uit z'n rol vond ik. Dat de PvdA daar gepromoot moest worden, en dat Mandela daarvoor gebruikt werd, en onze actie. Dat zouden ze nu waarschijnlijk ook niet meer doen.


Hoe verliepen de latere ontmoetingen tussen Mandela en het KZA?

4 SB / 4 BB


Dat was eigenlijk weer een beetje hetzelfde. De anti-apartheidsgroepen kregen wel een plekje, maar er was ook een diner waar ze helemaal niet werden uitgenodigd. Daar zaten ook weer de Van Thijns en de andere bonzen. Mandela verschijnt op het balkon en de fotografen zwermen eromheen. Iedereen verdringt zich om zo dicht mogelijk bij Mandela te staan. Het was redelijk vaak een onaangename vertoning. Sommigen hadden zich wel ooit ingezet voor Mandela, anderen hadden hem verafschuwd en de zaak tegengewerkt, maar als het erop aan komt willen ze allemaal met hem op de foto.


Rond 1999 wilde iedere politicus wel met Mandela op de foto. Maar hoe keken Nederlandse politici in de jaren '60 tegen Mandela en het ANC aan?

5SB / 5 BB


Ik denk dat je aan de ene kant moet zeggen dat de verwarring door de partijen heen liep. Het oude idee van Drees - dat was toch nog de man op de achtergrond in de PvdA - die indertijd naar Zuid-Afrika ging en het als een blank land zag.

Willem Drees Sr. (1886-1988)

Nederland de moeder, Zuid-Afrika de dochter. Over de zwarte mensen praatte hij als het "inboorlingenprobleem". Het was alleen maar een probleem.

Dat was wel aan het slijten, maar dat men in de PvdA nu helemaal om was en ook het ANC omarmde... In de andere partijen lag het nog moeilijker. Een belangrijk punt in dat geheel was toch de Koude Oorlog. Dat was het hoofdthema in de politiek. Het ANC had banden met Moskou. Men wist ook dat veel mensen in het ANC communisten waren. Dat was natuurlijk iets wat door Zuid-Afrika werd uitgebuit, en wat ook hier op heel vruchtbare bodem viel.

Mandela was niet bekend, de naam wel, maar wat dacht de man? Was het ook zo'n communist als de anderen? Hij heeft natuurlijk ook een ontwikkeling doorgemaakt in de gevangenis. Hij zat daar met andere makkers. Hoe komt hij daar uit? Verbitterd? Geradicaliseerd? Hij kwam er zeer mild uit, en dat is op zichzelf een wonder. Het was logisch geweest dat er een andere man uitgekomen was, die nog in oude patronen dacht, en misschien ook nog wel... nou ja, de Sovjet Unie was toen al aan het ondergaan, maar veel mensen uit het ANC verwachtten toch het heil voor de wereld uit die hoek.

Conferentie in het Amsterdams stadhuis, 1985. V.l.n.r. Makatini (ANC), Yacoob (UDF), Bosgra (KZA), Den Uyl (PvdA)

Ze wisten wel dat ze er in het Westen niet al te veel mee te koop moesten lopen, maar het was altijd een probleem om steun voor het ANC te krijgen. Achteraf is het nog wonderbaarlijk dat de communistische factor in de tijd van de Koude Oorlog zo op de achtergrond is geraakt.

Dat komt ook door de houding van Zweden, en andere landen, die het ANC gingen steunen - later ook Nederland - maar in principe was dat volkomen in strijd met de situatie in die tijd. De wereld werd in goed en kwaad ingedeeld langs de lijn van communist of niet-communist. Daar is het ANC redelijk aan ontkomen. Langzamerhand is de publieke opinie omgeslagen.

Het is heel moeilijk te reconstrueren in hoeverre dat komt door acties (van anti-apartheidsorganisaties, red.). Dat heeft natuurlijk een rol gespeeld, maar waren er ook andere factoren? We hebben nu de beelden op tv over wat er bijvoorbeeld in het Midden Oosten gebeurt. Je wordt er bijna iedere dag aan herinnerd. Over Zuid-Afrika had je twee of drie keer per jaar beelden op tv over echte wreedheden. Ik bedoel: als je nu kijkt naar wat er allemaal gebeurt in Afrika waar geen belangstelling voor is...

Zuid-Afrika was een gebied waar bijna elke dode telde. Er zijn niet zoveel plaatsen op de wereld waar het Westen belangstelling voor de doden heeft. Vooral als het zwarte doden zijn of inboorlingen van een land. Daarom vind ik het nog altijd moeilijk om precies te reconstrueren waarom de publieke opinie in Nederland, in het Westen, in redelijke mate is omgegaan op dit punt. Het is niet simpel, en je zou het eigenlijk wat wetenschappelijker moeten onderzoeken, maar of dat er ooit van komt?


Hebt u zich wel eens verbaasd over de vergevingsgezindheid van Mandela naar de mensen die hem jarenlang hebben opgesloten?

6 SB / 6 BB


Ja, dat is bijna bovenmenselijk denk ik. Je weet niet in hoeverre hij het met enig geweld in zichzelf weg moest poetsen voor de goede zaak. De toekomst; toch proberen samen verder te gaan. Of hij dat makkelijk heeft kunnen wegschuiven, of dat hem dat grote moeite heeft gekost. Daar laat hij zich niet over uit. Kan hij zich ook niet over uitlaten. Het is in zekere zin een redding geweest.

Sietse Bosgra in actie op de Dam op 17 februari 1990, enkele dagen na de vrijlating van Mandela.

Daarnaast: ook De Klerk is toch een stukje redding geweest voor Zuid-Afrika. Dat had ook een andere man kunnen zijn, die op een andere manier op Mandela had kunnen reageren. Hij heeft Mandela de gelegenheid gegeven om zijn boodschap uit te dragen, en heeft erop ingespeeld. Hij had waarschijnlijk met wat manipulatie Mandela ook wel in een andere hoek kunnen krijgen, zodat hij scherper van zich af had moeten bijten.


Is Mandela in uw ogen uniek, of zijn er politici die met hem vergelijkbaar zijn?

7 SB / 7 BB


Ik denk dat er in elk geval weinig zijn. Je komt bijna bij de Ghandi's terecht enzo. In Amerika heb je ze nooit gehad denk ik. In Engeland en in Nederland ook niet. Wij hebben ook niet zulke conflicten gehad. In de Derde Wereld zijn ze zeldzaam, maar er zal daar ongetwijfeld nog wel iemand rondlopen die zo'n rol heeft gespeeld. Maar ik denk dat Mandela toch wel uniek is.

En ook De Klerk is toch een beetje uniek, in die zin dat hij nu doorwerkt op het patroon van verzoening. Net als Mandela heeft hij dat helemaal opgepakt. Hij heeft een vredesstichting opgericht, De Klerk Foundation, reist daarmee de wereld af, ook een soort merkwaardige bekering.

Bosgra bij zijn (publieke) afscheid van het KZA in 1996

De laatste tijd hadden we toch een teleurstelling met Mandela. Wij (de Commissie Archieven Nederland - Zuidelijk Afrika, red.) wilden een aanbevelingsbrief van hem om de geschiedenis Nederland / Zuid-Afrika te schrijven. Dat werd tegengewerkt. Uit gesprekken bleek dat niet alleen de mensen om Mandela heen tegenwerkten, maar dat Mandela zelf toch niet die band heeft met de anti-apartheidsstrijd en de mensen die eraan gewerkt hebben. Dat hij toch liever met een Prins Bernhard, een Nina Brink optrekt dan met mensen die voor de bevrijding hebben gewerkt.

Da's een beetje een hard oordeel, maar ik hoor het van mensen die iets meer weten van waar hij staat. En dat vond ik toch teleurstellend, dat we anderhalf jaar hebben moeten wachten, en dat tenslotte de voorzitter van het Zuid-Afrikaanse parlement zich erin moest mengen, en dat er toen een paar regeltjes kwamen.