Inleiding
  Biografie
  Rol Nederland
  Rol actiecomités
  Ontmoetingen
 
  Beroemde uitspraken
  Mandela mythe
  Mandela live
 
  Fotogalerij
  Reageer
  Bekijk reacties
 
  Overige dossiers
 
 
 
Van terrorist tot troetelkind

Hoe werd in de politiek, de pers en de publieke opinie tegen Mandela aangekeken?

Een halve eeuw geleden was Mandela in Nederland nauwelijks bekend. Als men al van hem gehoord had, werd hij afgeschilderd als ‘terrorist’ of afgedaan als iemand die er niet toe deed. Hij zat immers levenslang gevangen op Robbeneiland.

ANC-slogan op een muur begin zestiger jaren
In Zuid-Afrika zelf was dat anders. Rond 1960 raakte hij bekend onder de naam ‘de Zwarte Pimpernel’. De man die de politie steeds te slim af was met wisselende vermommingen, een van de leiders van het verboden Afrikaans Nationaal Congres (ANC).

In 1962 werd hij gearresteerd en tot 5 jaar cel veroordeeld. Vrij Nederland en de VARA besteedden aandacht aan Mandela en het ondergronds verzet tegen de apartheid.

Rivoniaproces
Vrijwel alle overgebleven ANC-kopstukken werden in 1963 opgepakt. Mandela moest in het beroemde Rivoniaproces opnieuw terecht staan als ‘aangeklaagde nummer 1’.
De apartheid was internationaal onderwerp geworden van protesten, diplomatie en VN resoluties. Nederland keerde zich in de Verenigde Naties over het algemeen tégen strenge anti-apartheidsresoluties.

De PSP en PvdA stelden diverse malen kamervragen over de Nederlandse onverschilligheid ten aanzien van het Rivonia proces. “Op grond van de nauwe banden welke tussen beide volkeren bestaan”, dacht Minister Luns er niet over om op regeringsniveau stappen te ondernemen.
Mandela en Sisulu op Robbeneiland (postcard IDAF)

Inmiddels wist men wel wie de ‘zwarte pimpernel’ was. Nederlandse kranten schreven over ‘de negerleider Nelson Mandela en acht medebeklaagden’.
Men citeerde uitvoerig uit Mandela’s slotrede en berichtte over internationale protesten. Binnen Nederland klonken zulke protesten ook, alleen niet uit de mond van de regering.

Mandela en ANC uitgespeeld?
In Nederland zag men Mandela en zijn ANC-collega’s niet als een toekomstige leidersgeneratie. 'Het ANC verliest aanhang ten gunste van het PAC', zo berichtten sommige kranten. En volgens de Nederlandse ambassade in Pretoria had het ANC geen aanhang meer.
In Den Haag kwam intussen een nieuwe regering en Joop den Uyl ontving in 1975 wel Oliver Tambo, de ANC president in ballingschap.
De verschillende takken van de groeiende anti-apartheidsbeweging zorgden er in de jaren zeventig voor dat Mandela in Nederland niet geheel vergeten werd.
Den Uyl ontvangt Oliver Tambo in 1977 voor de tweede keer

Groeiend symbool
In 1978 zond de VARA een tv-portret uit van de gevangen leider, ter gelegenheid van zijn zestigste verjaardag. “Mandela”, zo werd gezegd, “is monddood gemaakt maar is toch het belangrijkste symbool van de Zuid-afrikaanse vrijheidsstrijd gebleven”. Nederlandse kijkers werden opgeroepen om Nelson en Winnie Mandela een felicitatie te sturen.

Minister van buitenlandse zaken van der Klauw (VVD) maakte geen tijd om 56.000 handtekeningen in ontvangst te nemen maar zei later wel dat ' Mandela in zijn achttienjarige gevangenschap meer dan wie ook de oppositie van de zwarte Zuidafrikanen tegen de apartheid belichaamt' .

Winnie Mandela zette in die dagen de strijd van haar man buiten de gevangenis voort. Haar verhaal werd in Nederland populair, mede dankzij het boek Een stuk van mijn ziel.
Zindzi Mandela leest een boodschap van haar vader voor (1985)


De Tweede Kamer pleitte er in juni 1983 middels een motie voor dat de regering bij Zuid-Afrika aandringt op vrijlating van Mandela.
De Nederlandse regering liep bepaald niet voorop bij het uitoefenen van druk op het steeds gewelddadiger opererende apartheidsbewind. Tijdens een bezoek aan Zuid-Afrika verklaarde CDA minister van den Broek voor de Zuid-afrikaanse tv dat hij Mandela erop had willen wijzen dat geweld niet bijdraagt aan een oplossing. (Hij mocht Mandela niet bezoeken van president Botha.)

Roep om vrijlating steeds sterker
NRC Handelsblad schreef in 1985: “Mandela’s enorme aanzien onder de zwarte bevolking en zijn groeiende reputatie elders in de wereld zijn een groot politiek probleem geworden voor de regering in Pretoria”.
Op de Nederlandse televisie waren steeds vaker programma’s over Nelson Mandela en zijn familie te zien. Zelfs Veronica deed mee middels het uitzenden van het ‘Free Mandela’ pop-concert in Londen ter ere van Mandela’s zeventigste verjaardag.

Voetballer Ruud Gullit droeg zijn prijs als Europees voetballer van het jaar op aan Nelson Mandela. Voorjaar 1984 stond een Engelse hit met de titel ‘Free Nelson Mandela’ wekenlang in de Nederlandse top 30. In navolging van het internationale ‘Nelson Mandela Reception Committee’ werd ook in Nederland een Welkom Mandela Comité opgericht.

De nieuwe president de Klerk luide het einde van de apartheid in. Hij liet Nelson Mandela onvoorwaardelijk vrij. Zondagmiddag 11 februari 1990 liep Mandela aan de hand van Winnie als vrij man de gevangenis uit. Ook in Nederland zaten mensen urenlang aan de tv gekluisterd. Op de Dam in Amsterdam werd het één groot feest.

Niet naar Nederland?
Een paar maanden later maakte het Mandela-paar een rondreis door Europa. Aanvankelijk was Mandela niet van plan om Nederland te bezoeken. Onder minister van den Broek was Nederland een van de westerse landen geworden die zich het minst inzette voor de vrijheidsstrijd in Zuid-Afrika.
Wim Kok was de eerste Nederlandse minister die Mandela ontmoette, in Duitsland, als vice- voorzitter van de Socialistische Internationale. Volgens de kranten kreeg hij Mandela zover dat deze zijn reisschema bijstelde.

Op 16 juni 1990 werd Mandela in Nederland ontvangen door koningin en regering en door tienduizenden toegejuicht toen hij met Winnie op het balkon verscheen van de Amsterdamse Stadsschouwburg. Mandela pleitte nadrukkelijk voor het handhaven van de sancties tegen het apartheidsbewind.

Vrede?
De regering leej het nog steeds logischer te vinden met het blanke bewind te praten dan met een bevrijdingsbeweging. Minister van den Broek en premier Lubbers wilden in 1992 graag een officieel bezoek brengen aan Zuid-Afrika. Het ANC werd niet geraadpleegd of zelfs maar op de hoogte gesteld. De reis werd toch maar afgeblazen toen bleek dat Mandela het tweetal niet wenste te ontvangen.

De Nobelprijs voor de vrede ging in 1993 naar Mandela en de Klerk samen. In de pers klonken gemengde reacties: had Mandela de prijs niet alléén verdiend, in plaats van samen met de man die hem weliswaar heeft vrijgelaten, maar die ook verantwoordelijk wordt gehouden voor het nog steeds voortdurende apartheidsgeweld?

Gesprekspartners op niveau
De voorafgaande tientallen jaren liep de lijn tussen Nederland en Nelson Mandela vooral via solidariteitsacties van activisten en comités. Nu stonden in Nederland gesprekspartners op het hoogste niveau voor Mandela in de rij.
In april 1994, na de eerste democratische verkiezingen, werd Mandela president van Zuid-Afrika.
Koningin Beatrix en prins Willem Alexander brachten een officieel bezoek. De Volkskrant schreef dat het toch “het gelijk van de anti-apartheidsactivisten was geweest dat het hare majesteit nu mogelijk maakte Mandela en de zijnen met geheven hoofd tegemoet te treden”.

Ansichtkaart ter gelegenheid van zijn 85ste verjaardag
Eerbetoon
In 1999 bracht Mandela weer een bezoek aan Nederland. Hij werd eredokter aan de universiteit van Leiden en kreeg de Gouden Medaille van Amsterdam. In 2003 werd een serie postzegels uitgegeven ter gelegenheid van zijn 85ste verjaardag. En zo volgde meer eerbetoon.
De Gelderlander in 2002: “Hij is het universele knuffeldier. Bij leven heilig verklaard. In een wereld die het sinds zijn vrijlating in 1990 zonder leiders, ideologie en richting moet doen, vervult Nelson Mandela de rol van moreel opperhoofd. Iedereen wil hem zien, iedereen wil met hem op de foto en iedereen wil hem een prijs geven”.

U kunt het volledige geschiedkundige document met foto's als pdf bestand downloaden: Mandela-Nederland-rol-politiek-pers.pdf (903 Kb)

Terug