Solidariteit en ruggegraat





PETER WAGENAAR De 'vrouwen van de vijzel', waarmee enkele Amsterdamse vrouwengroepen een uitwisselingsproject hebben, hebben het zwaar te verduren gehad in de afgelopen periode. Toch blijken de vrouwen succesvoller dan hun mannelijke equivalent 'de mannen van het huis'. e 'vrouwen van de vijzel' in La de Andorines blijft niets bespaard. Driehonderd dollar zat er in de spaarpot, nu bijna niets meer. Het geld was bedoeld voor de aanschaf van landbouwmaterialen, maar werd uiteindelijk besteed aan grafkistjes; voor de kinderen die omkwamen in de cholera-epidemie van begin dit jaar. Maria Luisa Manuel en haar vrouwen zijn blij dat er in ieder geval geld wás.     In La de Andorines ('het heem van de zwaluwen'), zo'n dertig kilometer verwijderd van de havenstad Beira, is te zien waarom Mozambique wordt beschouwd als het armste land ter wereld. De dorpelingen wonen in kleine lemen hutjes zonder elektriciteit of stromend water (de 'douche' bestaat uit enkele planken en een emmer), en leven van het weinige dat ze op het land kunnen verbouwen. Zelfs de machtigste vrouw - Maria Luisa Manuel is hoofd van het dorp - moet sappelen voor haar bestaan. Maria Manuel vertrekt met zonsopgang naar haar kleine stukje grond aan de spoorlijn waar ze wat maïs verbouwt en haar kippen verzorgt. Na zonsondergang wijdt ze zich aan haar taken als hoofd van het dorp. Ze leidt de vergaderingen, beheert de kas en maakt plannen voor handeltjes waar - misschien - wat geld mee te verdienen is.     In La de Andorines komt er geen man aan te pas. Ze zijn sterk in de minderheid en de mannen díe er wonen hebben weinig te vertellen. Manuel en de 34 andere leden van de vrouwenbeweging Amai-a-pa-Banda ('vrouwen van de vijzel') nemen alle beslissingen. De emancipatie van de Mozambikaanse vrouwen is noodgedwongen tot stand gekomen. Na de burgeroorlog tussen regeringspartij Frelimo en de rebellen van Renamo, die in 1993 vrede sloten, stonden ze er alleen voor. De echtgenoten waren gedood of gevlucht (en zijn niet meer teruggekomen). Weliswaar streden ook vrouwen in de oorlog die zo'n tien jaar duurde, maar de meesten bleven thuis, rond de vijzel, waar het graan en de maïs worden fijngestampt. De vrouwen hadden elkaar hard nodig en de grotere saamhorigheid leidde uiteindelijk tot de oprichting van de vrouwenbeweging Amai-a-pa-Banda. Nu wordt de beweging financieel gesteund door de Nederlandse ontwikkelingsorganisatie Bilance. De gemeente Amsterdam verleent eveneens steun, zij het niet met geld, maar met kennis. Hieruit is inmiddels het uitwisselingsproject 'Vrouwen in Ontwikkeling in Nederland en Mozambique' ontstaan (zie hiervoor het decembernummer van dit blad, red.).     Amai-a-pa-Banda. De vrouwen van de vijzel, met zo'n zestienhonderd leden, zijn het sterkst vertegenwoordigd in de provincie Sofala. Ze bestaan uit een dertigtal gemeenschappen en worden begeleid door 'animadores', die de vrouwen ondersteunen. Het domein van de vrouw is hetzelfde gebleven: werken op het land en zorgen voor de kinderen. Amai-a-pa-Banda wil dit slechts uitbouwen. Zo heeft de beweging een modelboerderij in Injaminga, waar vrouwen kunnen leren hoe ze beter landbouw kunnen bedrijven. Tevens zijn er 'vormingscentra' opgericht waar pottenbakken, vlechten en handelskennis worden onderwezen.     'De vrouwen moeten de nieuwe ruggengraat van Mozambique vormen', zegt pater Jos Maertens (64), sinds 1993 coördinator van Amai-a-pa-Banda. De mannen hebben het te lang laten afweten. 'Dat is het enige positieve geweest van de burgeroorlog', zegt 'padre José'. 'De vrouwen zijn sterker geworden.' Volgens Maertens is de beweging het beste te vergelijken met een 'boerinnenbond'. 'Mozambikaanse vrouwen werken op het land, dat is altijd zo geweest. Maar pas de laatste jaren hebben ze zich georganiseerd en maken ze steeds vaker hun eigen keuzes.' De vrouwen van Amai-a-pa-Banda verdienen geen geld met hun werk. De 'bondskas' is geen vetpot, maar daar gaat het ook niet om volgens Maertens. 'De saamhorigheid van de vrouwen, dat is het allerbelangrijkste.'     Maertens is minder enthousiast over het 'mannenproject' Apai-a-Muzi, 'de mannen van het huis', waarvan hij ook de coördinator is. Apai-a-Muzi is opgezet om de mannen die terugkwamen van de oorlog op te vangen en te organiseren. Zo werd geprobeerd ook mannen op het land te laten werken. Een grote mislukking. 'Vrouwenwerk', vonden de Mozambikaanse mannen. Bovendien kregen ze er geen salaris voor en dus gingen ze weer op zoek naar een ander baantje. 'De mannen zijn onderling minder solidair dan de vrouwen', zegt Maertens. 'Ze denken altijd eerst aan hun economische belang. Apai-a-Muzi heeft nu 75 werknemers.' Er is inmiddels een garage, een vissersboot en een timmerwerkplaats, maar Maertens vreest dat het mannenproject geen lang leven beschoren zal zijn. Er ontbreekt gewoonweg het geld voor. Amai-a-pa-Banda, daarentegen, groeit nog steeds. Dat wil niet zeggen dat de vrouwen altíjd even solidair zijn. In La de Andorines, bijvoorbeeld, vechten de vrouwen om de gunsten van de weinige mannen. Een man met verschillende vrouwen is hier zeer gebruikelijk. De mannen van Mozambique zijn hun macht nog niet helemaal kwijt, al is het nog slechts de macht van het ondertal.