Op zondag 7 augustus legden ruim 100.000 mijnwerkers in Zuid Afrika het werk neer, omdat zij meer loon en een betere huisvesting eisten. Het leidde tot de grootste staking bij de goudmijnen sinds 1987, toen deze drie weken lang door een staking werden lamgelegd. Bijzonder aan de huidige staking was ook dat zwarte mijnwerkers, voor het merendeel verenigd in de National Union of Mineworkers (NUM), samenwerkten met hun blanke collega's, verenigd in Solidarity.
Inzet
Mijnwerkers die drie kilometer afdalen om in smalle schachten vol stof naar goud te delven, verdienen in Zuid-Afrika niet meer dan 300 tot 400 euro per maand. Onvoldoende om voor zichzelf en hun gezinnen een menswaardig bestaan op te bouwen. Hun gezinnen zien ze niet vaak. Veel mijnwerkers wonen ver van hun geliefden in zogenaamde hostels; barakken die eigendom zijn van de mijnbouwbedrijven. Deze zijn volgens de mijnbouwbedrijven minder vol dan voorheen, maar nog steeds wonen de meeste mijnwerkers daar met vijf of meer collega's op een kleine kamer. Er wonen alleen maar mannen, en behalve armoedig en overvol zijn deze hostels ook een broedplaats voor HIV, TBC en andere ziektes.
De vakbonden eisten aanvankelijk een loonsverhoging van 12 procent en een verhoging van de "living out" toelage, de bijdrage die mijnbouwbedrijven betalen aan mijnwerkers die niet in een hostel maar elders gaan wonen. De Chamber of Mines, vertegenwoordiger van de mijnbouwbedrijven, wilde niet verder gaan dan 5 procent.
Duivels dilemma
Beide partijen zagen zich met de staking geplaatst voor een duivels dilemma. De staking kostte de mijnbouwbedrijven 10 miljoen euro per dag. Toch verzetten zij zich tegen de eisen. Hun belangrijkste argument was dat het toch al niet goed gaat met de goudwinning in het land. De afgelopen 30 jaar is het aandeel van Zuid-Afrika in de wereldwijde goudproductie gedaald van 70 naar 15 procent. De sector draagt op dit moment 8 procent bij aan het bruto nationaal product in Zuid-Afrika. Maar de kosten nemen toe. Steeds dieper moet naar goud worden gezocht, zodat de benodigde investeringen toenemen. Een te grote loonstijging zou de positie van zuidafrikaans goud op de wereldmarkt nog verder verzwakken, zo meenden de mijnbouwbedrijven, en op den duur onvermijdelijk leiden tot ontslag op grote schaal.
Tegenover deze deels steekhoudende argumenten plaatsten de vakbonden de zware omstandigheden waarin mijnwerkers moeten wonen en werken en hun inkomen dat onvoldoende is voor een menswaardig bestaan.
Bereikt resultaat
Om uit dit dilemma te geraken hebben beide partijen na intensieve onderhandelingen nu toch een akkoord bereikt. De lonen worden tot 7 procent verhoogd en ook de "living out" toelage gaat omhoog. Daarnaast wordt de bijdrage aan het pensioenfonds van de mijnwerkers vergroot. Beide partijen zijn tevreden over het bereikte resultaat. "Natuurlijk zijn we blij dat er nu een akkoord ligt", zei Frans Barber van de Chamber of Mines. En volgens Gwede Mantashe, algemeen secretaris van de NUM, ligt er nu "een compromis waarmee ook de mijnwerkers kunnen leven".
Maar wie volgt?
De staking in de goudmijnen verdwijnt nu van de voorpagina's van zuidafrikaanse kranten. Naar verwachting om plaats te maken voor een staking die binnenkort in een andere bedrijfstak staat te gebeuren. De strubbelingen in de goudmijnen stonden niet op zich. In de afgelopen weken hebben ook gemeentewerkers en supermarktpersoneel het werk stilgelegd en was er een zesdaagse staking bij de nationale luchtvaartmaatschappij. Zuid-Afrika wordt geteisterd door een golf van arbeidsconflicten, veroorzaakt door een wijd verbreid ongenoegen in het land over de enorme inkomensverschillen tussen het rijke en overwegend zwarte arme deel van de bevolking. Dat meer dan een decennium na het einde van de apartheid.
Door Gerno Kwaks, manager van het Economieprogramma.
