29 november 2004
Mozambique verkiezingsjournaal
Elma Doeleman

< 23 nov4 dec >

In de laatste week van de campagne vliegen de belangrijkste presidentskandidaten nog snel even van hot naar her in een poging op zoveel mogelijk plaatsen het laatste woord te hebben. Ik bekijk de gang van zaken in het kleine stadje Quelimane, hoofdstad van de provincie Zambezia.

Quelimane, 25 november 2004
Zie voor meer informatie het webdossier over de verkiezingen in Mozambique

Na twee dagen vol gesprekken met lokale organisaties is de woensdag gereserveerd als campagnedag. ‘s Ochtends krijg ik een telefoontje: “Ga als de hazewind naar het vliegveld, want daar komt Armando Guebuza zo aan”. Met enige moeite vinden we een taxi (bijna alle transportmiddelen zijn ingezet voor de campagnes), die ons afzet temidden van een kleurige massa zingende en dansende mensen. Mannen en vrouwen trommelen zich in het zweet op grote houten trommels (batuques), die samen met de maiskolf hèt symbool van de partij Frelimo vormen.

De verkiezingsleus die op de t-shirts en affiches prijkt is: “Frelimo: de kracht van de verandering”. Komischerwijs gaan de toespraken van de kandidaat over “de voortzetting van het huidige regeringsbeleid voor nationale ontwikkeling”.
Tegen de afspraak zet Frelimo staatsmiddelen, zoals auto’s, in voor haar campagne

Frelimo zet niet alleen, tegen de afspraak, staatsmiddelen (zoals auto’s) in voor haar campagne. Ook worden regelmatig alle ambtenaren van hun werk gestuurd om een partij-rally te bezoeken, zodat zelfs in een Renamo-bolwerk als Beira de regeringspartij kan bogen op een massale opkomst als haar kandidaat voorbij komt.

Al wekenlang is geen minister, staatssecretaris of provinciaal directeur meer op zijn post te bekennen, iedereen voert campagne. Deze praktijken zetten zelfs bij een aantal potentiële Frelimo-stemmers kwaad bloed.

Als Guebuza landt, verdwijnt hij voor een kort protocol in het vliegveldgebouw, waarna hij zich al zwaaiend en handenschuddend, met een zonnebril op en een brede glimlach, een weg baant door de honderden fans. Onze fotografe herkent hem nog net op tijd om een plaatje te kunnen schieten, voordat hij weer in zijn helicopter verdwijnt. Na een afscheidsrondje rondom het vliegveld, vertrekt hij richting tweede stad van de provincie, Mocuba.
De Frelimo-aanhang

Lang na zijn vertrek staat de chauffeur van een bevriende organisatie, die ons vaak een lift geeft, met Frelimo-t-shirt en –pet, enthousiast de mensen aan te moedigen om te zingen en te dansen. Een paar uur later treffen we hem weer in zijn gewone plunje, ditmaal om ons naar een bijeenkomst te brengen van de Partij voor Vrede, Democratie en Ontwikkeling (PDD) van Raúl Domingos.

Om twee uur ‘s middags wordt Domingos verwacht op een groot voetbalveld aan de rand van Quelimane, maar als we daar aankomen is er nog niemand te bekennen. We gaan het een uur later nog eens proberen, en dan beginnen de mensen langzaam aan te komen. Hier heel wat minder fraai uitgedoste mensen met t-shirts en vlaggen van de partij. Het is inmiddels gaan regenen. Een luxe pick-up met waarnemers van de Europese Unie rijdt het terrein op en blijft in een verre uithoek staan. De waarnemers komen de auto niet uit. Na ruim een uur waarin we, ondanks een palmboom als schuilhokje, flink nat zijn geworden, vindt onze jonge begeleider (Jesu Cristo genaamd) uit dat de rally wordt verplaatst naar het lokale, overdekte stadion. Daar aangekomen, beginnen enkele groepen die wel de partijkleding dragen zich middels trommels en dans warm te lopen voor de ontvangst van hun kandidaat. Stoffige jochies die proberen mee te doen, worden met harde hand verjaagd. We zien vrouwen met allerlei cadeautjes voor Domingos, onder andere iemand met twee duiven in haar handen. Wat-ie daar nu mee moet? Als de kandidaat om half zes nog niet is gearriveerd, begeeft ons geduld het en verlaten we het vrolijke stadion.
Nog iets te jong om op Renamo te stemmen

Een laatste blik op de campagne van Renamo. Afonso Dhlakama komt niet meer naar Quelimane, maar houdt in Manica een toespraak waarin hij Frelimo ervan beschuldigt dat ze nog steeds geen opheldering heeft gegeven over wie er achter het verdachte vliegtuigongeluk zat, dat in 1986 president Samora Machel de dood in joeg. Hij betoont medeleven met de weduwe, Graça Machel (inmiddels getrouwd met Nelson Mandela), die op hetzelfde moment elders campagne voert voor Frelimo. Het is een onverwachte wending, dat Renamo plotsklaps sympathie toont voor Samora, de marxistische president die ze te vuur en te zwaard hebben bestreden. Dit is een land vol paradoxen.

Uit Nederland vragen veel mensen mij of ik een vermoeden heb wie er gaat winnen. Hetzelfde vraag ik aan veel Mozambicanen. ”Frelimo is het systeem”, zegt mijn vriend in Quelimane. Zolang “het systeem” niet verandert, is er weinig kans dat de oppositie wint. Het antwoord staat, vooralsnog, in de sterren.
Vrij om in het geheim hun stem uit te brengen

In de enige pizzeria in het stadje zingt Janis Joplin dat “Freedom ‘s just another word for nothing left to loose”. Ik denk aan wat vrijheid voor de Mozambicanen vandaag de dag betekent. Vrijheid om in het geheim je stem te kunnen uitbrengen. Als je willekeurige mensen, die niet je goeie vrienden zijn, voorzichtig vraagt of ze willen zeggen op wie ze gaan stemmen, glimlachen ze verlegen en wenden het hoofd af. Stemmen is geheim. Hier is het belangrijk om het vertrouwen in die geheime daad op te bouwen. Zelfs dit jaar, na tien jaar meerpartijendemocratie, zijn nog mensen ontslagen bij de staatsuniversiteit omdat ze openlijk voor Renamo waren.

Ik schrijf dit stukje onder een afdak van golfplaten, waarop een helse onweersbui neervalt met zoveel lawaai dat ik mijn eigen gedachten nauwelijks kan horen. Het regenseizoen is losgebarsten. Afgelopen weekeinde stond in korte tijd de benedenstad van Maputo onder een halve meter water. In de buurgemeente Matola werden 120 huizen vernietigd. Hoe prettig het ook is om de hitte (vaak boven 40 graden) wat te verzachten, het is te hopen dat de regen volgende week niet de verkiezingen verstoort.


< 23 nov4 dec >
Nieuws | Uitslagen | Waarnemingsmissies | Achtergronden


Vanaf nu werkt onze correspondente als verkiezingswaarnemer voor het Carter Center en moet een week mediastilte in acht nemen. Waarna meer geur en kleur volgt uit post-verkiezings Mozambique.