In 1987 bezocht Farid Esack voor het eerst ons land. Hij was uitgenodigd om het woord te voeren tijdens de officiele opening van Culture in Another South Africa (CASA), een conferentie en festival waaraan driehonderd Zuidafrikaanse kunstenaars deelnamen.

Het was ruim drie jaar voordat Nelson Mandela de gevangenisdeuren achter zich sloot en de onderhandelingen over afschaffing van de apartheid moeizaam op gang kwamen.

Esack temidden van oproerpolitie tijdens de begrafenis van een ANC-strijder, Kaapstad, 1987

Toen Esack het woord voerde was Zuid-Afrika nog in de greep van een intens conflict. Tienduizenden activisten waren gedetineerd zonder aanklacht; de zwarte woonoorden veelal omsingeld door het apartheidsleger. ANC-strijder Jenny Schoon en haar dochtertje Katryn waren een jaar eerder opgeblazen met een bombrief verzonden in opdracht van kolonel Craig Williamson. Doodseskaders, pogingen tot vergiftiging, verdwijningen. Esack’s toespraak was, begrijpelijkerwijs, fel en onverzoenlijk.

Het is niet in het minst dankzij het verbale wapengekletter van onverzoenlijken als Esack dat Zuid-Afrika’s laatste minderheidspresident F.W. de Klerk zich in 1990 gedwongen zag die gevangenisdeuren open te zetten, de verboden bevrijdingsbewegingen te legaliseren en aan de onderhandelingstafel aan te schuiven. De weg naar democratie lag bezaaid met voetangels en klemmen waarvan Williamson’s ondergeschikten nog flinke voorraden hadden. Maar in 1994 was het zover; op 27 april vonden de eerste democratische verkiezingen plaats.

Het Zuid-Afrikaanse verzoeningsproces – compleet met truth fairy aartsbisschop Desmond Tutu, een commissie, Mandela in Springbokshirt en een muzikaal gezien tamelijk wanhopige hutspot van het ANC-strijdlied Nkosi Sikalel’iAfrica en de Boerenhymne Ons vir jou Suid Afrika als volkslied – is in het afgelopen decennium wereldwijd bewonderd en toegejuicht.

Maar voor Esack betekende de bevrijding van 1994 het begin van een nieuwe journey die zijn wortels vindt in zijn geloof, zijn deelname aan de anti-apartheidsstrijd en zijn inzicht in het overgangsproces naar democratie.

Zijn leitmotiv afgekeken van een spandoek in een optocht tegen de apartheid: ‘An injury to one is an injury to all.’ Op het eerste gezicht een open deur. Maar wat betekent het voor de strijder tegen de apartheid die zijn vrouw mishandelt? Voor de moslimactivist in Kaapstad die voor het Holocaust Museum zijn neus ophaalt? Voor de vader die zijn homozoon onterfd? Voor de homozoon die de straatkinderen negeert? Voor de joodse kolonist? Het zijn de vragen die Esack stelt. En: als er nu eens gemeenschappelijkheid kan worden gevonden in de pijn…? Is dat een andere verzoeningsles die Zuid-Afrika ons leert?

Bart Luirink
Hoofdredacteur Zuidelijk Afrika Magazine