Volgens de president van Zimbabwe, Robert Mugabe, staat zijn land 'werkelijk aan de top van de Afrikaanse ladder.' De Zimbabwaanse advocate Beatrice Mtetwa plaatst daar grote vraagtekens bij. 'Het is moeilijk te begrijpen hoe een land waar 75 procent van de bevolking werkloos is aan de top zou staan.'

Er is momenteel nergens benzine te krijgen, er is een groot tekort aan water en de koers van de Zimbabwaanse dollar is de laatste paar maanden steeds verder gekelderd. Toch zijn de mensen in Zimbabwe 'zeer, zeer gelukkig', deelde Mugabe afgelopen weekend de wereld in een interview met het persbureau AP mee. Beatrice Mtetwa snapt werkelijk niet waar de president op doelt.

'Waarom zouden er miljoenen mensen uit Zimbabwe vertrekken als het land aan de top van de ladder staat? Het ontbreekt de mensen zelfs aan de basisbehoeften. Dan kun je toch moeilijk zeggen dat ze zeer gelukkig zijn.' Zimbabwe is de laatste jaren juist hollend achteruitgegaan, zegt Mtetwa. Niet alleen economisch, maar ook op het gebied van de mensenrechten worden de touwtjes steeds strakker aangetrokken.

Beatrice Mtetwa

De 47-jarige juriste strijdt al jaren tegen de onderdrukking in haar land. In 2003 werd ze benoemd tot mensenrechtenadvocaat van het jaar, nadat ze een journalist van de Britse krant The Guardian had vrijgekregen. Momenteel werkt ze aan de vrijlating van enkele medewerkers van het oppositionele Zimbabwaanse dagblad Daily News, een krant die inmiddels is verboden. Tegen de journalisten bestaat echter nog altijd geen officiële aanklacht, zodat ze weinig kan zeggen over haar kansen. Pas ongeveer drie dagen voor het proces in oktober krijgt Mtetwa de beschuldigingen te horen.

Mtetwa verblijft momenteel op uitnodiging van het Nederlands Instituut voor Zuidelijk Afrika (NiZa) enkele dagen in Amsterdam, waar ze morgenavond [red. 24 september jl.]deel zal nemen aan het 'Levend Jaarboek voor Zuidelijk Afrika'. De avond zal in het teken staan van 'Democratie in uitvoering', maar Zimbabwe is verder verwijderd van een democratische samenleving dan ooit.

De recente grondwetswijzigingen hebben de machtsbasis van president Mugabe nog verder verstevigd. De regering behoudt zich nu het recht voor het paspoort of reisdocumenten van burgers in te trekken, maar ook hun land zonder opgave van reden te onteigenen. Beroep op de rechterlijke macht is niet mogelijk.

Was u verrast door deze grondwetswijzigingen?

'In Zimbabwe moeten we altijd het onverwachte verwachten, maar dit had ik niet voor mogelijk gehouden. De politie mag nu grond onteigenen, terwijl er geen enkel beroep op het rechtssysteem mogelijk is. Er is daardoor feitelijk geen scheiding van machten meer. Deze wet ontneemt alles waar ik als advocate in geloof. Wat de uitvoerende macht doet, moet gecorrigeerd kunnen worden door de wetgevende macht. Ook de andere wetten had ik niet verwacht. Vrijheid van beweging is een basisrecht. Hoe kun je dat als overheid zo makkelijk naast je neerleggen?'

Is het niet in lijn met het eerdere beleid van Mugabe?

'Dat is zo, maar toch verraste het me nog. Juist omdat de huidige grondwet ook al zeer ruim geïnterpreteerd wordt door de rechters van het hooggerechtshof. Die lopen aan de leiband van de overheid. Ze krijgen een stuk grond, een mooie Mercedes en leggen de wet dan graag in het voordeel van de regering uit.

De laatste twee, drie jaar zijn alle onafhankelijke rechters vervangen door vrienden van Mugabe. Waarom dan het risico nemen van een wetswijziging? Bovendien heeft deze zelfde regering-Mugabe in 1999 besloten bij belangrijke grondwetswijzigingen het volk per referendum te zullen consulteren. Maar daar was nu geen sprake van. Dat is onverteerbaar voor mij.'

'Deze grondwetswijzigingen sluiten het proces van dekolonisatie af', lichtte minister van Justitie Patrick Chinamawa toe. Neemt het volk genoegen met een dergelijke motivatie?

Verkiezingscampagne Zimbabwe

'De burgerorganisaties waren geschokt. Maar veel gewone mensen worden niet direct getroffen door de maatregelen, omdat ze geen land bezitten en weinig reizen. Zij zullen niet protesteren tegen de wetten.

Indirect zijn zij echter evengoed de dupe. Geen investeerder gaat naar een land waar de eigendomsrechten niet gerespecteerd worden. De economie zal daardoor verder achteruitgaan en de werkloosheid alleen maar toenemen. Mensen die nu al land bezitten, zullen terughoudender met investeringen zijn omdat hun stuk grond morgen onteigend kan worden. Ook bij zwarte mensen wordt land onteigend. Als de politie denkt dat een boer kritisch tegenover de regering staat, is hij zijn land zo kwijt. Daar kan hij dan dus niets meer tegen doen. Dat heeft natuurlijk niets met dekolonisatie meer te maken.'

De recente grote opruimingsactie van de sloppenwijken rond Harare motiveerde Mugabe als een poging om recht en orde te herstellen en de vooruitgang te dienen. Hoe overtuigend is dat?

'Ik zou niet weten welke motivatie iemand kan hebben om zijn mensen dakloos te maken. Hoe kun je nu de ontwikkeling van het land dienen door een slechte situatie nog slechter te maken? De misdaad daalt niet door zo’n actie, maar neemt alleen maar toe. Die mensen hebben nu niets meer, dus moeten wel in de criminaliteit belanden om te overleven. De regering zorgt voor geen enkel alternatief.'

Ze belooft een uitgebreid vervolgprogramma. Is daar al wat van te zien?

Ontruimingen

'Niets. Zelfs als dat er komt, deugt de operatie niet. Een dergelijke ontruimingsactie is enkel acceptabel als er al nieuwe, betere, woonruimte beschikbaar is. Nu zwerven de mensen overal naartoe en moeten door hulporganisaties worden opgevangen. De overheid zie je niet. Ik geloof dus weinig van een goed vervolgprogramma.'



U bent al eens bedreigd wegens uw werk, zelfs door de politie. Bent u wel eens bang dat uw werk onmogelijk wordt gemaakt door de regering?

'Ik kijk tijdens mijn werk niet steeds over mijn schouder. Ik doe gewoon mijn plicht en houd me bezig met volkomen legaal werk. Dit wordt van mij als advocate verwacht. Als de politie een dief pakt, gaan we de agenten toch ook niet tegenhouden?'

De geëmigreerde Zimbabwaanse schrijver Chenjerai Hove schreef pas in Trouw dat het huidige probleem in Zimbabwe niet alleen Mugabe is, maar vooral de bevolking. Die zou veel te passief zijn en niet tot verzet te bewegen.

Mtetwa wordt nu bijna fel: 'Als je er niet woont, heb je makkelijk praten. In Zimbabwe is toestemming nodig voor elke bijeenkomst met meer dan vijf mensen, er is geen vrije pers, oppositionele geluiden worden direct in de kiem gesmoord. Hoe organiseer je dan een normale demonstratie? Mensen in Zimbabwe zijn niet vrij om te doen wat ze willen. Bovendien is de eerste vraag van veel Zimbabwanen hoe het volgende maal op tafel komt en niet of er nog tijd is voor een demonstratie.'