9 December 2004
Mozambique verkiezingsjournaal
Elma Doeleman

< 4 dec21 dec >

Alle internationale waarnemingsmissies (Carter Center, Europese Unie, EISA, SADC, Commonwealth, UNDP) hebben de verkiezingen van 1 en 2 december al in persverklaringen “vrij en eerlijk” verklaard. Lang voordat het tellen van de stemmen op provinciaal en nationaal niveau is afgerond. Terwijl juist in dat proces nog heel veel fout kan gaan.

Nampula, 8 december 2004
Zie voor meer informatie het webdossier over de verkiezingen in Mozambique

En de winnaar is....

Reden voor die positieve waardering is dat tijdens de verkiezingsdagen praktisch geen geweld is voorgekomen en het merendeel van de staf in de kieshokjes zich erg toegewijd heeft betoond. Men spreekt van “gedisciplineerde verkiezingen”.

Toch moet ik daar de nodige kanttekeningen bij maken. Ik was officieel waarnemer in het district Angoche, provincie Nampula, en juist daar kwamen veel “onregelmatigheden” voor, zoals dat heet. Een vrij onschuldig woord, maar voor de mensen die direct betroffen waren ging het wel degelijk om een ernstige aantasting van hun recht op een vrije stem. Ik heb het over intimidatie, foute kiesregisters, gebreken in het registratieproces, tientallen kieslokalen die (vooral wegens zware regen) helemaal niet open gingen – dit laatste overigens in andere provincies.

De grote winnaar in deze verkiezing is de abstinentie, of in goed Nederlands, de lage opkomst. Definitieve cijfers zijn nog niet beschikbaar, maar een voorlopige conclusie wijst op slechts 40% opkomst van alle kiesgerechtigden. In Angoche ligt dit cijfer ongetwijfeld nog lager.

Er heerst veel verbazing over deze lage opkomst. Ten eerste werd er deze keer veel meer dan bij vorige verkiezingen aan “kiezerseducatie” gedaan. Ten tweede was de opkomst bij de campagnes van de verschillende partijen erg groot en enthousiast. Waarom dan zo weinig kiezers? Uit vele gesprekken heb ik een tiental redenen gedestilleerd.
De Frelimo-aanhang

1. De verkiezingscampagne werd als een feest beleefd. Het ging niet om de politieke boodschap, maar de mensen kregen leuke dingen zoals t-shirts, capulana’s en petjes, en voor de rest was het lol maken, zingen en trommelen. De verkiezingsdagen waren vrij, en velen gingen naar het strand.

2. De uitgebreide kiezerseducatie (door STAE, politieke partijen en burgerorganisaties) heeft zijn doel niet bereikt. Wat mankeert er aan die educatie? Volgens velen is het een zwakte dat dit alleen kort voor verkiezingen gebeurt, het zou een doorgaand proces moeten zijn. Jafar Buane, een journalist uit Nampula, geeft als voorbeeld de verklaring van een boer: “Ik heb thuis geen zout, geen suiker. Moet ik dan voor zo’n meneer met een stropdas gaan stemmen?”

3. Intimidatie. Voorbeeld: een arts in het ziekenhuis van Angoche zegt tegen een aantal zwangere vrouwen: “Je kind wordt niet geboren als je niet op Frelimo stemt.” Op het eiland Catamoio voor de kust van Angoche heeft Renamo de voorgaande twee keer zwaar gewonnen. Deze keer heeft Frelimo daar rondgebazuind dat het eiland het erg slecht gaat krijgen, als dat voor de derde maal gebeurt. In het district Changare (Tete provincie) waren alle Renamo-afgevaardigden verjaagd. De partij was in geen enkel kieslokaal vertegenwoordigd. Gevolg: het aantal stemmen is gelijk aan het kiesregister (dus niemand overleden of verhuisd sinds 1999) en Frelimo krijgt 65.000 van de 68.000 stemmen. Denk ook aan de Renamo-arrestaties uit mijn vorige verslag. Velen gaan dan maar liever helemaal niet stemmen.

4. De apathie onder de bevolking neemt toe, vooral in Renamo-gebieden, omdat ze al zo vaak voor die partij hebben gestemd maar deze nooit wint. Ook wordt Dhlakama’s campagne als zwak en te negatief beschouwd (alleen afgeven op de ander, zonder duidelijk alternatief).

5. De datum was fout, net in het begin van het regenseizoen. De boeren gingen liever zaaien op hun akkers, die wel 10 kilometer van huis liggen en waar ze dan de hele week blijven slapen. Die komen heus niet terug om een stembiljet in een bak te deponeren.

6. Al is het aantal kieslokalen in vergelijking met 1999 met een derde vermeerderd, op het platteland zijn ze toch vaak nog ver weg (zo’n 10 tot 20 km lopen), zoals ik zelf heb geconstateerd bij de jacht op resultaten. De mensen wonen ook erg verspreid, zodat het moeilijk is dit probleem te verhelpen. Ik had overigens wel een auto ter beschikking.

7. Bij de actualisering van het kiesregister zijn de daartoe aangestelde brigades niet overal gekomen. Velen hadden geen zin om verre plekken te bezoeken. Daardoor hadden veel mensen geen kiezerskaart.
Op de beurt wachten

8. De abstinentiecijfers zijn opgeblazen, omdat bij de actualisering veel mensen zich opnieuw hebben ingeschreven, wegens verhuizing of verlies van de kiezerskaart. Maar hun namen zijn niet verwijderd uit het register van 1999, wat ook werd gebruikt. Ook de sinds 1999 overledenen staan nog steeds als kiezers te boek.

9. 43 stemlokalen zijn helemaal niet geopend wegens de regen. Renamo vindt dat die kiezers alsnog de kans moeten krijgen om te stemmen, maar volgens Frelimo is hun aantal in verhouding tot het hele land zo gering, dat het zo´n operatie niet rechtvaardigt.

10. Tenslotte de culturele factor: de verkiezingen zijn nog niet geworteld in de landelijke bevolking. Dat blijkt uit het veel geringere aantal stemmen voor Renamo, dat juist op het platteland aanhang heeft.
De eerste verkiezingsdag, in een buitenwijk van Maputo

Dan is er nog het fenomeen van het buitengewoon hoge aantal blanco en ongeldige stemmen. Een paar extreme voorbeelden: in Lumbo, district Ilha de Moçambique, was een kieslokaal met 393 uitgebrachte stemmen, waarvan 162 ongeldig en 19 blanco. In Natemba, zelfde district, een lokaal met 397 uitgebrachte stemmen, waarvan 133 ongeldig en 22 blanco. In beide gevallen kwam Renamo veel slechter uit de bus dan Frelimo, hoewel het traditioneel Renamo-stemmende plaatsen zijn. Hier ligt fraude voor de hand. Maar hoe kan dat gebeuren, als in elk kieslokaal tijdens het hele proces afgevaardigden van verschillende partijen plus (nationale en internationale) waarnemers de wacht houden? Laat ik een voorbeeld geven.
Vrije en eerlijke verkiezingen?

Bij het nachtelijk tellen van de stemmen van een lokaal in Inguri, viel het de Renamo-afgevaardigden op dat de voorzitter, die de biljetten opende en voorlas, steeds voor hij een stem ongeldig verklaarde even de klep van zijn pet aanraakte. Vervolgens bleek dat die stembiljetten niet alleen een met de pen gezet kruis achter een kandidaat hadden (methode voor geletterden), maar ook een vingerafdruk in een ander hokje (methode voor analfabeten). Toen ze uiteindelijk die pet van zijn hoofd trokken, bleek de klep vol inkt te zitten.

Alle ongeldige stemmen komen uiteindelijk bij de Nationale Verkiezingscommissie (CNE) in Maputo terecht, die ze opnieuw beoordeelt. Bij voorgaande verkiezingen is gebleken dat een flink aantal van die stemmen alsnog geldig wordt verklaard. Na veel druk van het Carter Center en de Europese Unie, heeft de CNE op het nippertje besloten dat bij dat proces ook internationale waarnemers en journalisten aanwezig mogen zijn. Maar pas nadat duidelijk was dat Frelimo heel erg voorloopt.
Nationale Verkiezings Commissie

Als het verschil in de uitslag tussen Frelimo en Renamo niet zo extreem groot was (volgens voorlopige cijfers 60% Frelimo, 35% Renamo) zou deze herbeoordeling doorslaggevend kunnen zijn. Maar zelfs als alle ongeldige en blanco stemmen naar Renamo zouden gaan, heeft Frelimo nog gewonnen.

Wat een vriend van mij deed uitroepen: “Deze uitslag is slecht voor onze democratie. We hebben meer variatie nodig in het parlement, niet zo´n overdonderende meerderheid van Frelimo”.



< 4 dec21 dec >
Nieuws | Uitslagen | Waarnemingsmissies | Achtergronden