[Foto: © Marieke van Twillert]

Het geweld in Zimbabwe is geen moment geluwd na de verkiezingen, zegt Timothy Kondo (50) van de vakbond Zimbabwe Congress of Trade Unions (ZCTU). "Milities, groepen bewapende Zanu-jongeren, houden flink huis. Met name op het platteland. Juist het oude bolwerk van Zanu-PF, de gebieden waar Mugabe zijn grootste winst verwachtte, heeft het meest te lijden van de milities. Tot zijn schrik is daar veel op oppositiepartij MDC gestemd en daarvoor moeten de mensen nu boeten."

De Zanu-regering probeert maatschappelijke organisaties monddood te maken, zegt Kondo, die onlangs in Nederland was. Voor het houden van een bijeenkomst met meer dan vier mensen, is toestemming van de politie nodig. De nieuwste veiligheidswet maakt het nog moeilijker voor maatschappelijke instellingen, mensenrechtenorganisaties, vakbewegingen om een openbare manifestatie te houden.
"De ZCTU mocht geen één-mei-viering organiseren", geeft de vakbondsman als voorbeeld.

De vakbond ZCTU zint op nieuwe manieren om zijn leden te informeren.
"De enige manier om mensen nu te bereiken, is door de fabrieken echt binnen te gaan", zegt hij. "We lijken nu op een ondergrondse organisatie."
Vakbondvertegenwoordigers gaan van fabrieksterrein naar fabrieksterrrein.

"Dan is het een in-house affair en heb je geen toestemming nodig van de politie", legt Kondo uit. Maar ook deze bijeenkomsten op de werkvloer zijn niet zonder problemen.
"Zo hoorde ik dat de politie een vakbondslid heeft ondervraagd over zijn bezoek aan een fabriek. En er zijn meer voorbeelden. Wij vertellen onze leden over de economische ontwikkelingen, milieu, de achteruitgang van arbeidsomstandigheden, de draconische wetten. Informatie waarop werknemers recht hebben. Zodra je dat aan de orde stelt, zegt de politie dat je politiek bedrijft. Het hele idee erachter is dat de regering probeert de vakbond het werk onmogelijk te maken. We bevinden ons nu in een situatie alsof er een militair bewind is in Zimbabwe, of erger."

Kondo bespeurt een omslag in de houding van de maatschappelijke organisaties: "Van 1998 tot 2002 was de civic society meer offensief, op de bres voor democratische waarden in Zimbabwe. Nu is dat veranderd. De regering is nu in de aanval en de maatschappelijke organisaties zijn in de verdediging. De aanval houdt in dat de regering alle vormen van activiteit belemmert, ze houdt klopjacht op de oppositie, ze belet bijeenkomsten en beschuldigen organisaties van buitenlandse invloed."

De oppositie zal meer ondergronds gaan, verwacht Kondo. "Datzelfde geldt voor andere maatschappelijke groeperingen. Netwerkorganisaties zoals de NCA (National Constitutional Assembly, die pleit voor herziening van de grondwet, MvT) hebben het moeilijk, omdat zij geen grassroot-basis hebben. De NCA leunt op ándere maatschappelijke organisaties." De laatste jaren steunden buitenlandse donoren juist deze netwerkgroeperingen.
"Nu moeten donoren een omslag maken", adviseert Kondo, "en zich richten op massa-organisaties, zoals kerken, vakbonden, mensenrechtenorganisaties - de groepen met een grote achterban onder de bevolking."

Hij hoopt het niet, maar Kondo vreest het ergste. "Het zwartste scenario is dat de toestand verergert en dat we uiteindelijk terechtkomen in een burgeroorlog. Let wel: niet doordat de MDC naar de wapens grijpt - maar simpelweg doordat de bevolking doet wat het moet doen om te overleven. Je kunt nu al de voortekenen zien van burgerlijke ongehoorzaamheid."

Kondo citeert een Shona spreekwoord: "Nguruve inozvikanga nemafuta ayo. Het varken braadt zichzelf in z'n eigen vet. De strategieën die Zanu-PF gebruikte in de oorlog worden nu tegen hén gebruikt. Zeggen dat je vóór ze bent, maar in werkelijkheid het omgekeerde doen. Dat gebeurde in onze bevrijdingsoorlog en dat vindt nu weer plaats", verklaart de oorlogsveteraan. "Dat voert heel ver. Zo waren pas geleden de Zanu-PF-lidmaatschappasjes compleet uitverkocht. Dat geeft te denken."

"It's back to the days of the struggle, daar gaan we naartoe. Het wordt moeilijk." Toch heeft hij ook vertrouwen: "Vergis je niet in de familiebanden. De uitgebreide familie. Mugabe dacht dat hij het sterkst stond op het platteland. Maar hij vergiste zich in het netwerk van de families, dat is sterker. Via deze verbintenissen sijpelt de informatie uit de stad naar het platteland.
Mugabe weet: een ondergronds netwerk is sterker op het platteland. Er is minder controle op alle mogelijke plekker waar informatie uitgewisseld kan worden. De waterput, de diptank, de korenmolen."

"Je kunt nu al de voortekenen zien van burgerlijke ongehoorzaamheid"