DE FAILLIETE BOEDEL VAN ÁGUAS DA BEIRA



    door Paul Vugts

Naast de ingang van een dertien etages hoge flat in het centrum van Beira zit een groepje jongens op gele jerrycans met elk twintig liter water. Voor tienduizend meticais (twee gulden) brengen ze er eentje naar boven, twee kost het dubbele. De Mozambikaanse waterleiding kan niet iedereen van water voorzien.



en moeder met haar kind in een draagdoek op de rug negeert de waterdragers en bestijgt de eerste van heel veel afgebrokkelde treden. De liftschachten zijn slechts als stortkoker in gebruik. Op haar hoofd een ton met zo'n veertig liter water. Boven de begane grond komt niets uit de kraan in de Mozambikaanse zusterstad van Amsterdam. Ook drie jaar van ondersteuning door de specialisten van Gemeentewaterleidingen Amsterdam (GWA) hebben daar niets aan veranderd. De flatbewoners behoren tot de uitverkorenen onder de naar schatting vierhonderdduizend Beirezen. Net als pakweg zestigduizend anderen in de 'betonnen stad' en enkele duizenden in gunstig gelegen buitenwijken beschikken zij over redelijk schoon leidingwater. De meeste bewoners van de nederzettingen in de moerassen rond de stad zitten zonder. Hoewel in sommige huttenwijken met Italiaanse steun standleidingen zijn aangelegd waar de hele gemeenschap onder toezicht gezuiverd water kan afnemen, heeft het merendeel van de 'lemen stad' geen toegang tot het water van Águas da Beira, de Beirese waterleidingmaatschappij. In de wijken die verstoken blijven van leidingwater halen de bewoners hun water uit putten. Veilig is dat niet. Op veel plaatsen staat het grondwater zelfs in het droge seizoen slechts vijftien centimeter onder de grond. Sommige wijken liggen vlak naast kerkhoven, waar de lijken 'zwemmen'. Het water dat van de dodenakkers spoelt komt in de waterputten terecht.
    Het grootste probleem voor de huttenbewoners is echter het ontbreken van riolering of enige andere afvoer van ontlasting en urine. Tussen de hutten liggen sjofele latrines, maar velen doen hun behoeften eenvoudigweg in het open veld. Als tijdens de natte maanden de latrines overstromen en het water van de velden in de putten spoelt, hebben ziektekiemen vrij spel. Eind vorig jaar sloeg de cholera toe. Door het gebrek aan schoon water greep de epidemie, die fecaal wordt overgedragen, razendsnel om zich heen. Noodhulp van onder meer Artsen zonder Grenzen, dat in de huttenwijken watertanks liet plaatsen en de bewoners voorzag van chloorpoeder om het grondwater te zuiveren, kon niet voorkomen dat drie- tot zeshonderd Beirezen het leven lieten. Bij Águas da Beira heeft het vergroten van het bereik absoluut eerste prioriteit, maar van stromende kranen in elke woning droomt allang niemand meer. Het toekomstbeeld van Beira's waterleidingbedrijf is nog vele malen troebeler dan het water dat uit de rivier Pungue naar de zuiveringsinstallaties wordt gepompt. Naar Mozambikaanse traditie richt het bedrijf zich maar op zoveel mogelijk verbeteringen op korte termijn.

    De laatste jaren is met Finse, Italiaanse en Amsterdamse hulp hard gewerkt aan de wederopbouw van het bedrijf dat na de onafhankelijkheid een redelijk geoutilleerd leidingnet zag verpauperen tot een gebroken leidingstelsel van een instelling zonder expertise of middelen. In 1996 reisde voor het eerst een delegatie van Amsterdamse experts naar Beira om te bezien hoe de Mozambikaanse collega's konden worden bijgestaan. Geld en spullen brachten de Amsterdammers nauwelijks mee, wel kennis. In drie jaar hebben groepjes van drie of vier Amsterdamse specialisten tweejaarlijkse missies van steeds enkele weken uitgevoerd, waarbij elke specialist met zijn Afrikaanse tegenhanger aan de slag ging. Eén ingenieur, Rik Mars, adviseerde zijn counterpart Roia (hoofd technische divisie) over het onderhoud van de zuiveringsinstallaties, de pompen en het leidingnet. Mars' collega Martin Hammer richtte zich op verbetering van de efficiency en analysemethoden op het laboratorium en Otto Reinstra bracht wat meer structuur in de administratie en informatiesystemen. Een vierde Amsterdammer, Gerard Beunder, adviseerde de managers van Águas da Beira. Roia laat niet zonder trots zien wat met Europese hulp de laatste jaren is opgebouwd. De Italiaanse overheid liet een nieuw pompstation en een complete nieuwe zuiveringsinstallatie bouwen, van waar het schone water door een nieuwe transportleiding over 52 kilometer naar het eveneens vernieuwde pompstation aan de rand van Beira wordt getransporteerd. De Amsterdammers hebben Águas da Beira onder meer geleerd zuiniger met chemicaliën om te springen. Bij het zuiveren gebruiken de Mozambikanen nu veel minder aluminiumsulfaat en chloor, waardoor goedkoper hoogwaardiger water wordt geproduceerd en de capaciteit fors is toegenomen.

    Als alle pompen, de oude en de nieuwe zuiveringsinstallatie en de laboratoria op volle kracht zouden werken, zou dagelijks bijna drieëneenhalf maal zoveel schoon water naar de stad kunnen worden gepompt dan nu, zodat ongeveer de helft van de Beirese bevolking vierentwintig uur per dag over schoon water zou beschikken. Zou, benadrukt Roia, want het grootste probleem van zijn waterleidingbedrijf is verre van opgelost: het 120 kilometer metende Beirese netwerk van buizen zit vol scheuren en gaten, net als sommige reservoirs. Als de druk in de pompstations zou worden opgevoerd, zouden nog meer leidingen springen en zouden wegen en huizen worden geruïneerd door fonteintjes uit de pijpen. Voorlopig kan het waterleidingbedrijf dan ook slechts halve dagen pompen. Alleen 's ochtends tussen zes en elf en 's avonds van vijf tot tien sijpelt het water uit de twaalfduizend aansluitingen. Om het netwerk adequaat op te knappen zou de halve stad op de schop moeten en zouden vele miljoenen moeten worden geïnvesteerd. Mozambikaanse arbeidskrachten mogen goedkoop zijn, materialen zijn dat zeker niet.

    Geld heeft Águas da Beira al decennia niet meer. Elk jaar moet de overheid op Beira toeleggen en ook de nabije toekomst belooft geen verbetering. De tarieven die het bedrijf van de regering aan haar afnemers mag vragen, halen het niet bij de kostprijs van het gezuiverde water. Daarnaast is tachtig procent van de watermeters stuk, wat het opmaken van de rekeningen ernstig bemoeilijkt. Omdat buren, kennissen en passanten massaal hun emmers en jerrycans komen vullen bij de gelukkigen met een werkende kraan, maken de afnemers wijselijk hun meters onklaar.

    Nu Mozambiques vijf waterleidingbedrijven op last van de Wereldbank moeten privatiseren, is het de vraag welke investeerder geld wil steken in de failliete boedel en het krakkemikkige leidingnet van Águas da Beira. De enige oplossing lijkt een gekoppelde verkoop van de vier armlastige waterleidingen van de steden Beira, Pemba, Quelimane en Nampula in combinatie met Mozambiques enige renderende waterproducent in Maputo. Of een dergelijke constructie enige investeerder zal interesseren wordt nog onderzocht. Duidelijk is dat met de privatisering, die officieel eind 1997 al had moeten zijn afgerond, niet veel progressie wordt gemaakt. Wat in het verschiet ligt voor Beira's waterleidingbedrijf en de samenwerking met de Amsterdamse Gemeentewaterleidingen blijft onduidelijk. Aan het eind van dit jaar loopt het huidige contract af. Alleen als privatisering uitblijft is er een kans dat de Amsterdamse hulp wordt doorgezet. Omdat het GWA en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, die het merendeel van de kosten van de missies voor hun rekening nemen, geen trek hebben in het sponsoren van commerciële bedrijven, is de samenwerking bij privatisering voorbij. Wordt de privatisering uitgesteld, dan gaan de beide waterleidingbedrijven opnieuw om de tafel, want er is nog werk te over.