© Chaz Maviyane-Davies (Zimbabwe) www.article7.org

'Beetje bij beetje bouwt de vogel zijn nest'. Op deze treffende manier verwoordde een Zuid Afrikaanse mensenrechtenactiviste de realiteit van het werken voor de naleving van de rechten van de mens. Mensenrechten zijn vastgelegd in nationale constituties en internationale verdragen zoals de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.

Helaas biedt dit geen garantie dat ze niet worden geschonden. Het werken voor meer respect voor deze onvervreemdbare rechten is een langdurig proces. Slechts stap voor stap wordt vooruitgang geboekt.

Vanaf 1 maart is de nieuwe programmamanager Mensenrechten, Joke Hartmans, begonnen om het beleid samen met partnerorganisaties in zuidelijk Afrika op poten te zetten. Zij constateert dat de meeste mensen in deze landen nauwelijks bekend zijn met het begrip mensenrechten: 'In landen als Angola en de Democratische Republiek Congo behoren onaangekondigde huiszoekingen tot het dagelijkse 'ongemak'. Op elk moment en elke plaats (dus ook in je eigen huis) kun je worden beroofd door militairen of politiemensen. In vrijwel de hele regio functioneert het strafrecht gebrekkig waardoor mensen te lang worden vastgehouden in voorarrest. Het gebeurt dat gevangenen jaren vastzitten zonder proces.'

Joke Hartmans wil organisaties in zuidelijk Afrika ondersteunen die voorlichting geven over wat respect voor de rechten van de mens inhoudt. Deze bewustwordingsactiviteiten richten zich bijvoorbeeld op bepaalde beroepsgroepen, zoals politie of gevangenispersoneel, maar ook op de burgers zelf. Een goed voorbeeld is training van zogenaamde mensenrechtenconsulenten in Angola. Deze burgers bezoeken bewoners in Benguela om hen te vertellen over hun rechten.

Maar er is meer nodig dan bewustwording alleen. Want wat heeft iemand eraan te weten wat zijn rechten zijn als er geen controle op de naleving is? Joke Hartmans wil daarom lokale organisaties ondersteunen die mensen helpen bij het afdwingen van de naleving van hun rechten: 'Gedurende het apartheidsregime in Zuid-Afrika ontstonden organisaties die rechtshulp verleenden aan mensen die hun land moesten afstaan aan de machthebbers. Je kunt ze vergelijken met onze rechtswinkels. De Zuid-Afrikanen hebben op dit gebied veel ervaring opgedaan. Organisaties in de rest van de regio kunnen hiervan profiteren. NiZA zal het opzetten van regionale netwerken van rechtshulpverlenende organisaties actief ondersteunen.'

	Oude vrouw brengt stem uit, Zuid-Afrika, juni 1999 [Foto: © Pieter Boersma]

Het NiZA mensenrechtenprogramma heeft dus een andere doelstelling dan bekende mensenrechtenorganisaties zoals Amnesty International en Human Rights Watch. 'Zij richten zich in eerste instantie op signalering en alarmering van mensenrechtenschendingen. NiZA legt de nadruk op versterking van de netwerken in zuidelijk Afrika zelf. Maar uiteraard houden we aandacht voor schendingen in de regio. Als onze partners aan de bel trekken, zal NiZA samen met deze organisaties politici en beleidsmakers in Den Haag, Brussel en bij de Verenigde Naties op de hoogte stellen. Vorig jaar werden de mensenrechten in Zimbabwe met voeten getreden. Rondom de parlementsverkiezingen heeft NiZA actief druk gelobbyd bij de Nederlandse regering en de Europese Unie om een eind te maken aan het geweld. Lobby is dan ook essentieel.'

Het thema mensenrechten is nauw verweven met de algemene doelstelling van het NiZA om processen in zuidelijk Afrika te ondersteunen die leiden tot sterke democratie en goed bestuur. Slechts binnen een democratische samenleving met behoorlijk bestuur kunnen mensenrechten effectief worden nageleefd. 'In het afgelopen decennium hielden veel landen hun eerste vrije verkiezingen. Dat biedt hoop, maar stemrecht alleen is niet genoeg. Machthebbers moeten tot de orde kunnen worden geroepen. Mensenrechtenorganisaties doen dat en verdienen daarom onze steun. Ze zijn de druppels die de steen uithollen.'