profiel: Tony Leon	www.dp.org.za
Een onaardige liberaal

Sinds kort heeft Zuid-Afrika een onbetwiste oppositieleider: Tony Leon, blank en liberaal, voormalig legervoorlichter. Hij is tegen bevoordeling van zwarten, maar hoopt toch zwarte stemmen te winnen.

Tony Leon is een hardegat Zuid-Afrikaanse liberaal. Hij is geen vertegenwoordiger van de elite met slappe knieën die tijdens de apartheidsdagen de Zuid-Afrikaanse liberale zaak diende. Hij staat er juist om bekend dat hij zijn politieke tegenspelers minsten even hard terugslaat als zij hem geslagen hebben. Het Afrikaans Nationaal Congres (ANC) gunt hij niets van het morele gezag waarop die partij recht meent te hebben. Leon, nu 43 jaar oud, kwam pas zes jaar geleden, na de eerste democratische verkiezingen, in het Zuid-Afrikaanse parlement als een van de jongste backbenchers en als lid van een partij met maar zeven zetels in de vierhonderdkoppige Nationale Vergadering. Tegenwoordig is hij de officiële leider van de oppositie, met 68 zetels achter zich.

Deze explosieve uitbreiding van de liberale aanhang vond plaats in twee stappen. Ten eerste boekte de Democratische Partij (DP), zoals de door Leon geleide partij toen heette, vorig jaar aanzienlijke winst bij de tweede democratische verkiezingen: zij sprong van 7 naar 38 zetels. De meeste nieuwe stemmers waren afkomstig van de Nationale Partij (NP), de partij die Zuid-Afrika in 1948 de apartheid bracht en zich in de jaren negentig opwierp als een niet aan ras gebonden christelijke democratische partij. De tweede stap werd in juni 2000 gezet. Vooruitlopend op de gemeenteraadsverkiezingen die dit najaar worden gehouden, keerden steeds meer afgevaardigden van de NP hun partij de rug toe en stapten over naar de DP. De NP-leiding besloot daarop de partij maar te laten opgaan in Leons DP, met als resultaat de vorming van een Democratische Alliantie (DA) met in totaal 68 parlementszetels.

Een ongelofelijk ironisch geval, deze fusie. Gedurende een groot deel van de schandelijkste jaren van de apartheid beschikte de voornaamste voorganger van de DP, de Progressieve Partij, maar over één vertegenwoordiger in het parlement. Dat was de onverzettelijke Helen Suzman, die de belichaming werd van het liberale, geweldloze verzet tegen de apartheid.

Er bestaan goede redenen om het belang van het individu in de geschiedenis niet al te zeer te benadrukken, maar ontegenzeggelijk is er één factor van het allergrootste belang geweest bij de opmars van de DP, en die factor is Tony Leon. Hij heeft als politicus blijk gegeven van een buitengewoon krachtige persoonlijkheid, onverzettelijkheid en gedrevenheid - kortom, hij is wat dat betreft uit hetzelfde hout gesneden als Suzman. Hij heeft zijn minuscule partij -, in 1994 door alles en iedereen geringschattend afgedaan als een clubje zwakkelingen, bij zijn nekvel gegrepen en er een partij van gemaakt met een aanhang van twintig procent - herhaal: twintig procent - van de Zuid-Afrikaanse bevolking.

Het is wellicht geen verrassing dat Leon, de zoon van een vooraanstaande liberale rechter die verantwoordelijk is geweest voor een aantal vooruitstrevende uitspraken in de jaren van de apartheid, van joodse afkomst is, net als Suzman. Zuid-Afrikaanse joden, of het nu gaat om liberalen of om socialisten, hebben een onevenredig grote rol gespeeld in het Zuid-Afrikaanse verzet tegen apartheid en maatschappelijk onrecht. Een voorbeeld aan socialistische zijde is wijlen Joe Slovo, voormalige algemeen secretaris van de Zuid-Afrikaanse Communistische Partij en stafchef van de militaire vleugel van het ANC, Umkhonto we Sizwe.

De zwakte van Leons DA is op dit moment dat bijna al haar kiezers blank zijn of kleurling (dat wil zeggen van gemengd ras). Leon staat voor een grote uitdaging: is hij in staat een flink aantal zwarten over te halen om voor de DA te kiezen of daarin actief te worden?

Jazeker, beweert Leon met stelligheid. Een recent DP-onderzoek in zwarte stedelijke gebieden in het gehele land wees uit dat meer dan één op de vijf zwarten bereid is na te denken over een eventuele stem op zijn partij. Zijn goeddeels blanke aanhangers, aldus ditzelfde onderzoek, staan achter de jacht van hun partij op zwarte kiezers en op een grotere zwarte inbreng.

"Wij praten dan wel over de lange termijn", zei Leon op 19 augustus tegen Zuidelijk Afrika. "Dat kan ook niet anders. Misschien moet je denken aan negen tot veertien jaar, voordat wij een echte bedreiging kunnen vormen voor het ANC. Wij hebben het over een politiek van kleine stappen."

Leon twijfelt er geen moment aan dat zijn partij, die zeer de vrije markt is toegedaan, in staat is met politieke voorstellen te komen die het zwarte en arme deel van de bevolking zullen aanspreken. Volgens hem heeft de besluiteloosheid van de ANC-regering op het punt van de liberalisering, privatisering en deregulering van de economie het land sinds 1994 miljoenen dollars aan investeringen en honderdduizenden banen gekost. "Steeds meer mensen beginnen dat te merken, vooral werklozen en armen", beweert hij.

Naarmate Leon meer op de voorgrond treedt en steeds meer politieke resultaten boekt, verslechtert zijn verhouding met president Thabo Mbeki. In augustus waren de twee verwikkeld in een laag-bij-de-grondse scheldpartij in het openbaar, waarbij Mbeki Leon beschuldigde van racisme. Die ruzie gaf precies aan hoe gevoelig de aanpak van het rassenvraagstuk ligt in de Zuid-Afrikaanse politiek en samenleving.

De wegen waarlangs de DA en het ANC het Zuid-Afrikaanse rassen- en armoedevraagstuk willen aanpakken, staan lijnrecht tegenover elkaar. De DA wil begrotingspolitieke en sociale maatregelen ten behoeve van gelijke kansen. Het ANC daarentegen is uit op gelijke uitkomsten. De aanpak van de DA houdt in dat er meer wordt gekeken naar individuele prestaties dan naar iemands ras. In deze visie is geen plaats voor positieve discriminatie, zoals bijvoorbeeld het met voorrang aannemen van een zwarte op grond van zijn ras. De aanpak van het ANC berust daarentegen op een sterk rassenbewustzijn; deze partij is uit op het collectief rechtzetten van aangedaan onrecht en geeft zwarten op basis van hun ras een voorkeursbehandeling bij kwesties als aanstellingen.

"Ik zou van Zuid-Afrika een land willen maken", zo verduidelijkte Leon tegenover dit blad zijn politieke droom, "waarin ras niet meer het principe is waarom de samenleving draait. Ik geloof in individuele verdienste. Ik erken dat de apartheid op dat punt gigantische schade heeft aangericht. Daaruit vloeit voort dat de overheid een heleboel mensen in onze samenleving de helpende hand moet bieden, met als doel het scheppen van gelijke kansen."

"Wat ik wil, is materiële gelijkheid voor de meerderheid en morele gelijkheid voor de minderheid", voegde hij nog toe.

Leon, van huis uit jurist en in de Zuid-Afrikaanse politiek een van de weinigen die het in intellectueel opzicht tegen Mbeki kunnen opnemen, schildert een weinig flatteus portret van zijn voornaamste politieke tegenstander. "Hij lijkt wel van kwikzilver. Ik vind hem erg ongrijpbaar en op sommige belangrijke gebieden draait hij nogal om de zaken heen. Wat hem beweegt en wat de centrale drijfveer van zijn regering is, begrijp ik niet - behalve dan het Afrikanisme waarmee hij in zijn redevoeringen steeds komt, en zijn idee dat hijzelf de verpersoonlijking van de Afrikaanse renaissance is."

Leon heeft z'n zachte kanten. Na vele jaren van liefde op afstand, hebben hij en een aantrekkelijke Israëlische vrouw, Michal Even Zahav, aangekondigd binnenkort te gaan trouwen. Maar het verfrissende van Leon is dat hij niet bepaald een aardige man is en dat hij dat ook niet wil zijn. Want hij is een gedrevene. En voor een gedrevene is het vooral belangrijk resultaat te boeken.