|
|
|
 terug
Over de haat-liefderelatie met een continent
Opinie door Anne-Marieke Steenman Zuidelijk Afrika zomer 1999 Jrg. 3, nr 2
Natuurlijk waren we ook vanwege de bevrijdingsstrijd betrokken bij Zuid Afrika, Zimbabwe, Angola en Mozambique, en natuurlijk wilden we de regio volgen op de taaie weg van ontwikkeling, maar vooral wilden we álle kanten van Zuidelijk Afrika laten zien, niet alleen de negatieve. Het was dan ook een schok toen wij bij de terugblik op een recent nummer constateerden, dat we weliswaar een interessant nummer hadden gemaakt, maar dat de teneur van alle artikelen negatief was. Wat zich in de redactie afspeelt, gebeurt ook elders, getuige enkele boeken over Afrika die recentelijk op de Nederlandse markt zijn verschenen. Hebben de journalistieke boeken tenminste nog positief luidende titels als De trots van Afrika en Into the House of the Ancestors - Inside the New Africa, de researchboeken hebben onheilspellende titels als The Criminalization of the State in Africa en Africa Works: Disorder as Political Instrument. 
Gebeurt er misschien toch niet echt iets positiefs in Afrika? Een verklaring voor de negatieve benadering is natuurlijk de journalistieke preoccupatie met economie en politiek. En daarmee - het valt niet te ontkennen - gaat het in Afrika belabberd. In veel Afrikaanse landen groeit de economie niet, blijven de investeringen achter en is de levensstandaard lager in plaats van hoger geworden. Van de 53 Afrikaanse landen zijn er tien in oorlog met de buren en nog eens tien in oorlog met de eigen onderdanen. De overige landen experimenteren met allerlei vormen van democratie, meestal onder druk van donoren en dus met wisselend succes. Natuurlijk, er kunnen allerlei kanttekeningen en relativeringen worden geplaatst bij bovenstaande opsomming. Bijvoorbeeld: hoe zou Europa eruitzien na vier eeuwen blanke slavenhandel, gevolgd door een eeuw kolonialisme en daarna dertig jaar onafhankelijkheid? Maar daar gaat het niet om. De vraag is waarom er niet méér wordt stilgestaan bij de kracht van Afrika, bijvoorbeeld de veerkracht van Afrikanen om onder vaak barre omstandigheden niet alleen te overleven, maar ook nog eens met grote waardigheid en levenswijsheid door het leven te gaan. Zoals Karl Maier zegt in de inleiding van Into the House of the Ancestors: Afrikanen zijn "allesbehalve breekbaar. Ze hebben iets voor elkaar gekregen wat veel andere oorspronkelijke bewoners die de ijzige kennismaking met de Europese beschaving ondergingen - de Inca's en de Azteken in Amerika bijvoorbeeld - niet is gelukt. Ze overleefden, en het merendeel van hun cultuur, hoewel gedeukt en beschadigd, nog heel." Deerniswekkend verval 
Karl Maier laat zien, dat Afrikaanse traditionele verbanden nog steeds functioneren en voor staaltjes opvang zorgen, waarmee in Nederland het gehele probleem van de opvang van asielzoekers in één klap zou zijn opgelost. Zo is de opvang van kinderen wier ouders aan aids overleden zijn, grotendeels een familiegebeuren. Maier schetst hoe oude en nieuwe vormen naast elkaar bestaan, bijvoorbeeld hoe een jonge vrouwelijke Zulu-chief in Zuid-Afrika haar macht op een positieve manier aanwendt; hoe dorpsbewoners in Mozambique hun eeuwenoude geloofsrituelen gebruiken om zichzelf te beschermen tegen de burgeroorlog. Maar deze positieve voorbeelden wegen niet op tegen zijn schets van het deerniswekkende verval van de eens bloeiende universiteiten in het rijke Nigeria, of zijn beschrijving van de Rwandese burgers die nog steeds gevaar lopen, omdat ze potentiële slachtoffers van de genocide redden en nu een bedreiging vormen voor hen die medeplichtig zijn.
In De trots van Afrika maakt Wim Bossema een weinig opgewekte zoektocht naar de (verloren?) trots van de Afrikanen. In het laatste hoofdstuk met dezelfde titel citeert Bossema schrijver en cineast Sembene Ousmane uit Senegal, die al jaren probeert een film te maken over Samori, een legendarisch figuur die zestien jaar heeft gevochten tegen de Fransen, de Engelsen en de Duitsers. Maar de Afrikaanse film is, aldus Bossema, "ten prooi gevallen aan de ontwikkelingshulp." Een belangrijke voorwaarde voor de financiering van filmscenario's is nu "dat ze een stichtende boodschap hebben. Aidsvoorlichting is erg populair." 
Sembene Ousmane zelf echter heeft zijn trots niet verloren: "Afrika als geheel is geen mislukking, dat zeg ik als Afrikaan. Ik heb tijdens het kolonialisme en na de onafhankelijkheid geleefd en ik zeg je: Afrika barst van de problemen, het stormt in het binnenland, maar Afrika verkeert niet in een crisis. Het continent is mooier geworden, er is veel veranderd. Ja, er zijn afscheidingsbewegingen en confrontaties tussen landen. Die ruzies zijn heel pijnlijk, maar ze komen in de beste families voor. We kunnen Europa niet inhalen, natuurlijk niet. Maar waarom zouden we ook? In moreel opzicht heeft Europa ons niets te leren."
De auteurs van The Criminalization of the State in Africa zouden nog eens een leuke boom kunnen opzetten met Sembene Ousmane. Het blijkt namelijk dat sommige Afrikanen bezig zijn met een enorme inhaalslag op het internationale criminele vlak en dat zonder al te veel morele scrupules. De aard van het onderzoek kan niet anders leiden dan tot een negatieve conclusie over het continent: "Er is een grote kans dat sub-Sahara-Afrika terugvalt naar the heart of darkness." Wie Conrads boek met deze titel kent, begrijpt de ernst van de situatie. Zelden positief resultaat Over één ding zijn alle boeken het eens: de bemoeienis van het Westen met Afrika levert zelden een positief resultaat op. In het gunstigste geval richt die bemoeienis geen schade aan. Bossema beschrijft overtuigend hoe zowel de bilaterale, de multilaterale als de particuliere ontwikkelingssamenwerking faalt. Beatrice Hibou verklaart in The Criminalization of the State in Africa waarom tot nu toe alle door donoren gefinancierde hervormingen van het Afrikaanse overheidsbestuur hebben gefaald. Ze toont aan dat de vele vooronderstellingen die ten grondslag liggen aan het donorbeleid niet kloppen.  In Africa Works - Disorder as Political Instrument worden alle zogenaamde zekerheden doorgeprikt: de overheid bestaat helemaal niet in Afrika, laat staan dat ze bestuurt; civil society (het geheel van burgerorganisaties) is kunstmatig - want vooral gecreëerd door donoren - en bestaat bovendien niet alleen uit organisaties van burgers; politici hebben er vaak een stevige vinger in de pap. De huidige elites hebben veel meer baat bij de chaos dan bij een goed bestuur, en erger nog: ze zijn gebaat bij het beeld van een arm en hulpeloos Afrika, want dat leidt tot geldstromen.Met onze interventies in Afrika lijkt meer mis dan met Afrika zelf. Komt dat omdat we de kracht van Afrika te weinig onderkennen, of omdat we sowieso Afrika slechter kennen dan we denken? Is het toeval dat Africa Works - Disorder as Political Instrument de meest positieve conclusie en prognose heeft voor Afrika: "We willen benadrukken dat Afrika niet aan het vervallen is, noch is het 'geblokkeerd', maar dat het gestadig vooruitkomt, zijn eigen pad volgend, hoewel zeker in strijd met bestaande ontwikkelingsmodellen."
terug
| ||||||
|
 |