door Marnix de Bruyne
Zuidelijk Afrika voorjaar 1999 Jrg. 3, nr 1
De Nederlandse Inlichtingendienst Buitenland, in 1994 opgeheven, onderhield in de jaren zeventig goede banden met de Zuid-Afrikaanse geheime dienst BOSS. Daarmee doorkruiste zij het regeringsbeleid. Dat blijkt uit het boek Villa Maarheze van Cees Wiebes en Bob de Graaff, waarin de geschiedenis van de dienst wordt beschreven.
Het in november vorig jaar verschenen Villa Maarheze heeft maanden na haar verschijning nog weinig aan nieuwswaarde ingeboet. Wie de parlementaire enquête over de Bijlmerramp volgt, kan in Villa Maarheze terecht voor uitgebreide informatie over de speciale band tussen Nederland en de Israëlische geheime dienst Mossad. Eind februari onthulde NRC Handelsblad hoe een kleine voorloper van de Socialistische Partij mede was opgericht door de BVD. Slechts enkele zinnen in het boek lijken journalist Tom-Jan Meeus op het spoor te hebben gebracht. Even nieuwsgierig maken de vermeldingen in het boek over de contacten met de Zuid-Afrikaanse geheime dienst BOSS, die in de IDB-codetaal van 'Hendrik' werd genoemd.
In de jaren zeventig was er sprake van een 'tamelijk vérgaande relatie' met de Zuid-Afrikaanse inlichtingendienst, mede dankzij de fel anticommunistische vice-admiraal Kruimink. Als oud-marineman had hij goede contacten opgebouwd met de marine in Zuid-Afrika, contacten die hij warm hield nadat hij bij de IDB was neergestreken. "Er was zonder meer sprake van een old boys network", licht Cees Wiebes toe, "nog daterend van de tijd van de Suez-crisis."
In het wereldje van de geheime diensten is er meestal sprake van ruilhandel: de ene dienst verstrekt informatie in ruil voor andere informatie. Zo gaf de IDB aan Zuid-Afrika gegevens door over de hoogte van een bankrekening van de Rhodesische guerrilla-leider Nkomo in Zwitserland. "De Amerikaanse National Security Agency (NSA) had een programma dat Follow the money heette, volg het geld. Dat zal de manier zijn geweest waarop de IDB aan deze informatie kwam", aldus Wiebes. Ook verslagen van gesprekken die Den Uyl of Van Agt met medewerkers van het Zuid-Afrikaanse ANC of andere verzetsbewegingen uit de regio hielden, werden doorgegeven aan de BOSS.
De IDB kreeg er echter niet veel voor terug. De weinige informatie die de BOSS naar Wassenaar stuurde - waar het kantoor van de IDB was gevestigd - betrof de voor Nederland minder belangrijke gegevens over de acties van bevrijdingsbewegingen in Zuidelijk Afrika. Het enige ministerie dat nog wél wat aan deze informatie zou kunnen hebben, Buitenlandse Zaken, kreeg haar ook niet onder ogen, "uit angst dat de ambtenaren op dit ministerie zouden lekken naar de pers over de nauwe samenwerking met de Zuid-Afrikaanse dienst", aldus de auteurs. Vooral Ontwikkelingssamenwerking, waar Jan Pronk de dienst uitmaakte, werd niet vertrouwd door de IDB-leiding.
Ook in de jaren tachtig, schrijven Wiebes en De Graaff, bestond er "nog een redelijk goede werkrelatie met Zuid-Afrika." Wiebes: "De Nederlandse dienst ontving in die tijd gegevens over schepen van Warschaupact-landen die zich in de wateren rond Zuid-Afrika bevonden."
Lang niet iedereen binnen de IDB was het eens met het Zuid-Afrikabeleid. Vooral L. Jongsma, het in 1980 aangetreden hoofd van de afdeling Verwerking, had er moeite mee. Zo adviseerde hij negatief over doorzending van ruwe informatie over Angola, Namibië en de verzetsbeweging Swapo, de huidige regeringspartij in Namibië. Het zou daarbij onder meer zijn gegaan om een lijst met namen en adressen van de Swapo-leden in Londen. Doorgifte van die informatie zou voor de betrokkenen bij terugkeer in Namibië ernstige gevolgen kunnen hebben. Maar mensen als Jongsma werd 'overruled', schrijven Wiebes en De Graaff vervolgens.
De journalisten Peter d'Hamecourt en Michel Thomassen van het Algemeen Dagblad hebben er in 1982 al over bericht, in een reeks artikelen over de verdeeldheid en het grote verloop binnen de IDB. De toenmalige premier Van Agt ondernam toen actie en stelde onder meer de vraag of het waar was dat de IDB, tegen de wens van de regering in, samenwerkte met de BOSS en of het waar was dat de dienst in dit verband rapporten over de Swapo in huis had. De IDB gaf toe dat het twee rapporten onder het trefwoord Swapo in huis had. "Over 165 rapporten over dezelfde beweging, maar dan onder het trefwoord Namibië, werd met geen woord gerept," aldus de AD-journalisten.
Of de Swapo - of een van de Swapo-leden - ooit schade heeft ondervonden van de IDB-gedienstigheid, is nooit uitgezocht. Cees Wiebes: "Alle informatie die wij kregen over de doorgifte van informatie hebben we uit persoonlijke gesprekken met ex-IDB'ers. Een lijst met de namen van Swapo-leden hebben wij nooit gezien."
Villa Maarheeze door Bob de Graaff en Cees Wiebes
Sdu Uitgevers, Den Haag, ISBN 90 12082 196, Prijs fl. 49,50
www.sdu.nl
|
terug
