"Dat is wel wat anders dan Père Lachaise", grapt een van de Nederlandse bezoekers op Avalon, het grootste kerkhof van Soweto. Met begeleider Popo wandelt hij samen met nog drie landgenoten over deze immense dodenakker. Ze doen mee aan een nieuwe trend: townshiptoerisme. En ze voelen zich er - typisch Nederlands - wat ongemakkelijk bij.

Popo's verhaal in de Regina Mundis-kerk van Soweto, de volgende stop na Avalon, krijgt een dramatische galm als hij vertelt over de heftige gebeurtenissen waarvan deze kerk tijdens de apartheid het middelpunt werd. De excursie eindigt daarna waar hij begon: in '1953', zo'n typisch townshiphuisje waarvan het huisnummer een begrip is geworden. '1953' is een shebeen, een Zuid-Afrikaanse drinkwinkel die wordt uitgebaat door de vrouw des huizes, de shebeen queen. Zij is inmiddels gewend geraakt aan de kleine groepjes Nederlandse bezoekers waarmee Popo regelmatig komt aanzetten. Op het kleine erf achter het huis worden de bierflessen opengewipt en er wordt gelachen en nagepraat.

Popo's informele aanpak om met losse groepjes buitenlandse bezoekers een dag lang Soweto te 'doen', past in een bescheiden trend. Het toeristenmenu voor vakantiegangers in Zuid-Afrika heeft er na het Krugerpark en Kaapstad namelijk een nieuw gerecht bijgekregen: townshiptoerisme. De standaardformule is met een minibusje naar Soweto te rijden om daar de huizen van Winnie Mandela, Desmond Tutu en andere Zuid-Afrikaanse beroemdheden te bekijken en te fotograferen. En als je geluk hebt kom je tijdens dat uitstapje een schoolklas tegen en kun je je met een nietsvermoedend geüniformeerd meisje op de foto laten zetten.

Popo's gasten prezen zich stiekem gelukkig dat zij daar niet bijhoorden, toen zij dat type townshiptoeristen zagen. Typisch Nederlands, zo'n ongemakkelijk gevoel of het wel gepast is om uitgerekend in een township de toerist te gaan uithangen. Popo voelt dat goed aan. Bij hem ben je geen toerist maar een bezoeker. En bezoekers zijn welkom in Soweto.

Het townshiptoerisme is een hoogst curieuze nieuwe loot aan Zuid-Afrika's toeristenboom en uniek voor het continent. Want neem Kenia; in Kenia's hoofdstad Nairobi is geen enkele reisorganisatie of hotel ooit op de gedachte gekomen om zijn bezoekers te trakteren op een gezellig uitje naar Nairobi's grootste township, Mathare Valley. Vanuit Harare, in Zimbabwe, worden geen tripjes georganiseerd naar de townships Mbare en Chitungwiza. Waarom dan wel in Zuid-Afrika excursies naar Soweto?

Misschien omdat Zuid-Afrika als gevolg van de apartheid het alleenrecht heeft verworven op dat planologische fenomeen van townships. Buurland Zimbabwe wilde zich er zeker niet mee associëren. In Zimbabwe heetten de townships daarom jarenlang 'hoge' en 'lage' dichtheidsgebieden, high en low density areas. Pas sinds de omwenteling in Zuid-Afrika praten ook Zimbabwanen onbekommerd over 'townships'.

Buitenlandse toeristen op weg naar Zimbabwe's rivièra aan het Kariba-meer, passeren nietsvermoedend Kariba's township Nyamunga. Het wekt bij geen enkele nieuwsgierigheid op. In Zuid-Afrika is dat anders. Op een terugvlucht van Johannesburg naar Amsterdam voelde de deelneemster aan een groepsreis door Zuid-Afrika zich een beetje bekocht. "Ik heb eigenlijk helemaal niet het gevoel gehad een Afrikaans land te bezoeken", legde zij uit. "Ik was voortdurend in een puur blanke omgeving. De enige zwarten die ik tegenkwam, waren obers en ander hotelpersoneel."

Daarin onderscheidt Zuid-Afrika zich inderdaad van andere Afrikaanse vakantiebestemmingen. Niet dat Kenia of Zimbabwe geen scherpe tegenstellingen kennen, maar de leefwereld van de blanken en die van de zwarten, in townships weggestopt, is er veel minder gescheiden. In Nairobi wandel je vanuit het Hilton-hotel in vijf minuten tijd naar de River Road, om daar ondergedompeld te worden in een zinderend Afrikaans stadsleven. In de luxe hotels in Johannesburg's Sandton kun je zoiets wel vergeten. In Sandton is het Afrikaanse stadsleven zo dood als een pier. In Zuid-Afrika moet je er letterlijk naar op zoek.

Het is een wat wrange variant op de wildsafari: een spannende toer door Zuid-Afrika's politieke erfenis. Degenen wier nieuwsgierigheid het wint van hun gêne en per minibus zo'n kennismaking met Soweto ondernemen, keren steevast terug met een besmuikt gevoel. Dat is terecht. Een woonwijk als Soweto is geen wildpark en het blijft belachelijk om toeristen in hoog tempo langs het ene fotogenieke plekje na het andere te loodsen.

Dan is Popo's benadering aanmerkelijk realistischer. Hij gaat met zijn gasten echt de wijk in; te voet en voor de grotere afstanden gewoon met een lokale taxi. Maar hoe je het ook bekijkt, of hoe het ook wordt aangepakt; townshiptoerisme blijft een wonderlijk fenomeen.