Als niet alle EU-waarnemers vóór maandag worden toegelaten, is er geen excuus meer voor uitstel van de zogenaamde smart sanctions. Deze sancties bevriezen de deviezen van Mugabe zelf en een twintigtal naaste medewerkers van zijn partij ZANU-PF. Ze beperken hun reismogelijkheden en maken een einde aan de export van wapens naar het land.
Aanstaande maandag komen de EU-ministers in Brussel voor de zoveelste keer bijeen om over Zimbabwe te praten. Maandag 28 januari al besloot de Unie om smart sancties op te leggen, als het land niet uiterlijk 3 februari verkiezingswaarnemers had uitgenodigd, internationale pers had toegelaten en het politieke geweld tegen de oppositie had beteugeld. Die deadline is inmiddels ruim anderhalve week verstreken.
De EU laat zich koeioneren door Mugabe. Vorig jaar al zegde hij toe democratische verkiezingen te houden. Als dat niet zou gebeuren, zou de EU volgens artikel 96 van het Cotonou-verdrag sancties opleggen. Maar Mugabe houdt zich nergens aan. Met zijn beloftes weet hij wel steeds voor elkaar te krijgen dat maatregelen tegen zijn bewind worden uitgesteld.
Mugabes vertragingstactiek is even oud als simpel: verdeel en heers. "EU-waarnemers zijn welkom," stelde hij, "maar Nederland, Groot-Brittannië, Duitsland, Zweden, Denemarken en Finland zijn uitgesloten van deelname." De EU stuurde daarop, heel ferm, de Zweed Pierre Schorri naar de hoofdstad Harare om voorbereidingen te treffen voor de waarnemingsmissie. Toen Zimbabwe vervolgens diverse waarnemers bij de grens tegenhield, ontstond er bij de EU geharrewar over de te volgen strategie. Gevolg van dit onduidelijke beleid is dat Nederlandse en Zweedse waarnemers nu in Johannesburg hun tijd verdoen.
Het is van groot belang dat de EU niet akkoord gaat met het uitsluiten van de Noord-Europeanen. Zij zijn het beste toegerust voor het waarnemen van verkiezingen. Eerder deden ze al ervaring hierin op bij de parlementsverkiezingen in juni 2000. Zonder hen is de kans groot dat het rapport niet duidelijk stelt hoe oneerlijk de verkiezingen zijn verlopen. Dan heeft de internationale gemeenschap geen instrument meer om Mugabe verder onder druk te zetten.
De EU mag dit land, waarvan een groot deel van de bevolking democratische veranderingen steunt, niet verder laten afglijden naar een dictatuur. Toen Mugabe in 1980 na de strijd tegen het blanke minderheidsregime aan de macht kwam, werd hij nog alom bewonderd. In de loop der jaren werd echter duidelijk dat hij alle macht voor zijn partij wilde.
Februari 2000 schreef hij een referendum uit voor een nieuwe grondwet waarin de president meer bevoegdheden zou krijgen. Toen die grondwetsherziening werd weggestemd, en het referendum in plaats daarvan aanleiding werd voor protestdemonstraties tegen zijn bewind, begon Mugabe zich steeds schaamtelozer te gedragen. Het geweld in het land is sindsdien steeds meer toegenomen.
Dat de presidentsverkiezingen 9 en 10 maart niet eerlijk zullen verlopen staat als een paal boven water. Wie geen ZANU-PF-kaart heeft, is zijn leven niet zeker. 'Oorlogsveteranen' en gewapende jeugdbendes vermoordden in opdracht van Mugabe alleen in januari al zestien burgers. Kritiek leveren op Mugabe is een strafbaar feit.
Eerder leek het nog verstandig om door de vingers te zien dat buitenlandse journalisten geen vrije toegang hebben gekregen en dat het politieke geweld heviger is dan ooit. Waarnemers zouden het geweld kunnen kalmeren. Maar nu die niet zonder meer worden toegelaten en de breed gesteunde oppositie vraagt om het opleggen van smart sancties, is het laatste wisselgeld op. Er is geen reden waarom de Europese Unie nog langer met zich zou laten soebatten.
Peter Hermes is directeur van het Nederlands instituut voor Zuidelijk Afrika (NiZA)
Wiep Bassie is coördinator van Zimbabwe Watch, een consortium van NGOs bezorgd over de huidige situatie in Zimbabwe.
