< 29 nov

9 dec >

Angoche is een vissersplaatsje aan de kust van de provincie Nampula, tevens hoodstad van het district met dezelfde naam. Vroeger waren hier maar liefst drie cashewverwerkende fabrieken, die in de negentiger jaren op last van de Wereldbank gesloten zijn. De hoofdweg vanuit de provinciehoofdstad Nampula is abominabel, een belangrijke reden waarom de mooie stranden nog niet toeristisch worden ontwikkeld.

Angoche, 3 december 2004

Zie voor meer informatie het webdossier over de verkiezingen in Mozambique

Spanning in Angoche

Maandagmiddag om vier uur vertrekken we uit Nampula. Het is begonnen te regenen. Het regent hier sinds een paar dagen, maar de (zand)weg geeft de indruk alsof het al een maand lang niet meer droog is geweest. Veel hobbels en gaten, diepe plassen, als het donker wordt kun je nog maar stapvoets rijden. Na zes en een half uur komen we bont en blauw en doodmoe aan in Angoche. Te laat voor eten.

De volgende dag (30-11) blijkt dat er nogal wat spanning heerst tussen Frelimo en Renamo. Het is de dag voor de verkiezingen. Het afgelopen weekeinde vond de afsluiting van de verkiezingscampagne plaats. De laatste twee dagen moet campagne-stilte in acht worden genomen. Bij gesprekken met de diverse partijen werd al duidelijk dat er in het weekend heftige strubbelingen waren geweest. Renamo moest tot twee keer toe haar route veranderen, omdat ze stootten op een Frelimo-optocht en botsingen wilden vermijden. Tenslotte kozen ze een route, enigszins buiten het centrum, door de grote, Renamo-gezinde wijk Inguri, waar ze aan het eind op een groot terrein feest vierden. Maar na enige tijd kwam de Frelimo-caravaan daar ook aan (in tegenstelling tot de andere partijen beschikt Frelimo altijd over veel auto’s). In die Frelimo-optocht bevond zich ook de Minister van Justitie, de Provinciaal Directeur van het Ministerie voor Werk, de plaatselijke hoofdbestuurder en de commandant van politie. Aangekomen bij het Renamo-feest, kwam het tot gewelddadigheden. Over en weer werd met stenen gegooid, en een Frelimo-auto zou op de menigte hebben ingereden waarbij twee mensen ernstig gewond werden.

De eerste verkiezingsdag, in een buitenwijk van Maputo

Op dezelfde dag dat we dit verhaal te horen krijgen, wordt onze auto, beplakt met grote letters: Internationale Waarnemer – Carter Center, op straat aangehouden door de burgemeester, een parlementariër en een partijlid (allen van Renamo). Zij bevestigen het verslag, maar brengen een veel dringender zaak naar voren. Op deze dinsdagochtend, de dag voor de verkiezingen, gaat de politie in Inguri van deur tot deur om mensen op te pakken. Tot dat moment zijn vijf mensen gearresteerd, van wie er twee niet eens bij de schermutselingen aanwezig waren. De gearresteerden zijn wel allemaal afgevaardigden in de kieslokalen. (De vijf partijen die een presidentskandidaat hebben, kunnen maximaal twee personen afvaardigen in elk kieslokaal om toezicht te houden op de verkiezingen zelf en het tellen van de stemmen na de tweede dag.)

Op de beurt wachten

Renamo gaat borgtocht betalen om ze vrij te krijgen, maar zegt erbij dat als de arrestaties doorgaan, ze geen geld heeft om iedereen vrij te kopen. Bovendien vermoedt men, dat deze arrestaties zodanig intimiderend werken dat andere afgevaardigden hun mond niet zullen roeren in de kieslokalen. Navraag bij de politie levert minimale informatie op: ja, het klopt dat er Renamo-mensen zijn gearresteerd, maar die kwestie ligt nu bij justitie en verder geen commentaar. Ik kan slechts hopen dat de bemoeienis van internationale waarnemers enige invloed heeft.

Op dag 1 van de verkiezingen (1 december) ben ik aanwezig bij de opening van een stemlokaal aan de rand van Inguri. Men slaagt er niet in om op tijd de stemhokjes in elkaar te zetten. Ik herkende de problemen om een IKEA-meubel te monteren, al gaat het hier om wat ijzeren staven en een stuk plastic, maar als waarnemer mag ik me daar niet mee bemoeien. De voorzitter van het kieslokaal besluit dan maar, uiterst democratisch, na consultatie van alle aanwezigen inclusief de partij-afgevaardigden, om toch keurig om 07.00 uur het kieslokaal officieel te openen. Waarna iedereen wordt opgeroepen zijn steentje bij te dragen aan het installeren van de kieshokjes. Het is bijna ontroerend hoe hier de consensus en de samenwerking wordt gezocht. Alsof er buiten deze ruimte (en wie weet ook er binnen) helemaal geen spanningen bestaan. Het duurt tot 08.10 voor de eerste kiezer uit de rij haar stem kan uitbrengen.

Geregistreerd

Na de opening gaan we via hobbelige wegen op zoek naar afgelegen kieslokalen om daar het verkiezingsproces te observeren. Her en der zijn “technische” problemen. Op individuele gevallen ga ik nu niet in, maar er zijn enkele gevallen waarin een heel register niet klopt (andere namen dan geregistreerd) en in één enkel geval ontbreekt het hele register, wat potentieel duizend kiezers hun stem ontneemt. Let wel: dit gebeurt in overwegend Renamo-stemmende lokalen. Aan het eind van de middag bij terugkomst in Angoche nemen we het op met de STAE (verantwoordelijke autoriteit). Die is al geïnformeerd en belooft het voor het eind van de dag op te lossen.

Om half elf ‘s avonds als een blok in slaap, word ik om middernacht wakker gebeld door de MP van Renamo. Er zijn weer arrestaties, en “als er dan geen democratie is, gaan we weer oorlog voeren”. Dat komt hard aan op een nog maar half bewuste geest, maar na enige reflectie besluit ik niet meteen nationaal alarm te slaan. Deze man betoont zich wel vrij hysterisch. Wellicht gaat hij in zijn eentje tegen het hele land oorlog voeren. De volgende ochtend weten EU-waarnemers te vertellen dat iedereen is vrijgelaten.

De tweede dag horen we dat er ‘s nachts in de buurt van het vliegveldje problemen zijn geweest. Ook daar is sprake van Renamo-arrestaties. We rijden er naar toe. Het is de bedoeling dat de verzegelde bakken met stembiljetten in een ruimte bewaard worden, waar zowel twee gewapende politieagenten als de partij-afgevaardigden de wacht houden tot het stemlokaal de volgende ochtend weer open gaat. In dit geval had de politie erop bestaan dat alleen zij in de ruimte zelf mochten slapen, en de partij-mensen buiten ervoor op de stoep. Renamo, die de politie niet vertrouwt, accepteerde dat niet en er ontstond een woordenwisseling. Maar na enig heen en weer vond men het compromis, dat ook de politie buiten zou slapen. Geval gesloten, zou je denken, ware het niet dat een half uur later toch een politieauto het terrein op reed en enkele Renamo-mensen arresteerde. De rest vluchtte weg. Zodra we aankomen rennen de mensen op ons af om het voorval te vertellen. De gearresteerden zijn weer vrij en het proces neemt zijn gewone loop. Al valt niet aan de conclusie te ontkomen dat de politie in dit plaatsje wel erg partijdig optreedt.

Vrije en eerlijke verkiezingen?

Deze tweede dag zijn er in veel lokalen praktisch geen kiezers te bekennen. Op dag 1 viel de opkomst al tegen, maar dat werd verklaard door de regen: mensen moesten eerst gaan zaaien, maar zouden later op de middag wel komen. Maar dat gebeurde niet, en ook de volgende dag is er weinig animo. Om een lang verhaal kort te maken: de opkomst valt erg tegen, gemiddeld zo´n 40 procent voor zover nu bekend (1 dag na de verkiezingen). Ik volg het tellen van de stemmen de laatste avond weer in Inguri. Het gaat extreem langzaam, in een ruimte met een kaars en een klein peertje, waar zo’n stuk of 15 mensen (staf en partijmensen) om de bakken met stembiljetten staan geschaard. Iedereen is al dagen in touw. Op het oog verloopt alles erg democratisch. Over elke onduidelijke stem wordt door alle aanwezigen een mening gegeven. Ook mijn mening wordt gevraagd, maar ik onthoud me wijselijk van een antwoord.

Onrustbarend is dat in een aantal stemlokalen met vooral Renamo-aanhang, het aantal ongeldige stemmen tot wel 10% oploopt. Hier lijkt fraude in het spel. Elke individuele kiezer is geïnstrueerd om ofwel met de pen een kruis achter zijn voorkeur te zetten, ofwel (voor analfabeten) een vlek met een in inkt gedoopte vinger. Veel biljetten hadden zowel een kruis als ergens anders een inktvlek. Er zijn aanwijzingen dat in sommige gevallen die inktvlekken een handje geholpen zijn (tijdens het tellen).

“Vrije en eerlijke verkiezingen?” Binnenkort weten we de internationale mening.

< 29 nov	9 dec >
Nieuws | Uitslagen | Waarnemingsmissies | Achtergronden