Geloofwaardigheid
Op 3 mei 2000 publiceerde dagblad The Star het eerste van een serie artikelen die de onethische praktijken van dokters en de industrie aan het licht brachten. Altenroxel onthulde een lijst met bijna tweehonderd dokters die zijn omgekocht door farmaceutische bedrijven.
Uit haar onderzoek blijkt dat er vaste contracten bestaan tussen artsen en klinieken. Medische handelingen zoals bloedtesten of röntgenonderzoek leverden de artsen veel geld op. Ook betaalden bedrijven computers, kantoormeubilair en ondersteunend personeel.
De smeergeldaffaire blijkt een topje van de ijsberg en heeft geleid tot een officieel onderzoek door de Medische Tuchtraad. Jaarlijks ontvangt de raad al 2500 klachten, maar volgens eigen zeggen zonder concreet bewijs. “Iedereen had zijn vermoedens”, zegt de journaliste. “Zelfs in de medische wereld wordt het erkend, maar niemand wil de hand in eigen boezem steken.” Het is dan ook te danken aan ‘zeer moedige bronnen’ dat zij de vermoedens hard kon maken.
Altenroxel: “Ook wij als journalisten geloven eerder de officiële bronnen in plaats van de man of vrouw in de straat.” Met de lijsten van Altenroxel hoopt de raad deze zomer meer te kunnen aantonen. Zij vermoedt dat er in ieder geval genoeg bewijs is om één privé-kliniek en een radiologisch lab te vervolgen.
Medische verzekering
De onthullingen hebben in Zuid-Afrika tot heftige emoties geleid. Weinig mensen zijn verzekerd tegen ziektekosten en betalen alle rekeningen zelf. Slechts een enkeling kan zich een medische verzekering van 300-500 gulden per maand veroorloven.
Zelfs een jaar na de onthullingen benaderen patiënten Altenroxel met vragen over hun ziektekosten: Zijn alle voorgeschreven bloedtesten wel nodig? Moesten zij wel al die dagen worden opgenomen? Ondanks alle publiciteit en het onderzoek van de Tuchtraad lijken de praktijken gewoon door te gaan.
Belonend
De journalistiek is aanvankelijk haar tweede keus geweest. Pas nadat Altenroxel haar droom als balletdanseres had opgegeven, besloot zij journalistiek te gaan studeren. In haar nog korte loopbaan heeft zij inmiddels twee prijzen voor haar werk ontvangen. “Onderzoeksjournalistiek is het meest zware vak, maar ook het meest belonende”, doelend op de reacties en het effect dat haar werk kan hebben op de samenleving.
Tijdens haar werk heeft Altenroxel altijd de steun van haar hoofdredacteur gehad, iets dat in zuidelijk Afrika vaker uitzondering dan regel is. Niet elke krant kan en wil zich een rechtzaak veroorloven. En de kans daarop is groot. “Over het algemeen zijn de regeringen in Zuidelijk Afrika zeer vijandig tegenover de media”, zegt Basildon Peta, hoofd van de jury en voorzitter van de onafhankelijke journalistenvakbond in Zimbabwe.
Intimidatie
Onderzoeksjournalistiek is als genre nauwelijks ontwikkeld in de regio. Uitzonderingen zoals de vorig jaar vermoorde Carlos Cardoso in Mozambique daargelaten, vinden veel journalisten de risico’s te hoog om te blijven vragen en die onderste steen boven te halen.
Peta: “Journalisten werken onder zeer moeilijke omstandigheden. Er is veel intimidatie en terreur door de machthebbers. Als je in voortdurende angst leeft, beďnvloedt dat je werkhouding.”
Zuid-Afrika vormt nog altijd een van de positieve voorbeelden in de regio. Volgens Altenroxel is de intimidatie die er plaats vindt, subtiel, maar soms niet minder effectief. Zuid-Afrika lijkt in de ban van politiek correct gedrag, ook haar collega's. Sommigen houden bij of zij evenveel mannelijke als vrouwelijke parlementariërs citeren. Beschuldigingen van racisme of het meer en meer in zwang rakende ‘onpatriottisch gedrag’ zijn ook snel gemaakt. Vorig jaar werd een (niet-blanke) collega van Altenroxel beschuldigd van blank racisme. Zij zou zich in haar meningsvorming ‘te veel hebben laten domineren door haar blanke superieuren’, aldus de critici. Altenroxel: “Bijna elke politieke partij gebruikt de rassenkwestie voor zijn eigen belang. Zwart en wit zal nog lang elke discussie in Zuid-Afrika beheersen.”
Verschil
De media en de regering van President Mbeki staan dan ook regelmatig op gespannen voet. Het onderzoek naar racisme in de media, de kritische commentaren op Mbeki’s standpunt in het HIV/AIDS-debat en de recente uitlatingen van minister Pahad hebben de verhouding tussen de regering en een deel van de Zuid-Afrikaanse journalisten weinig goed gedaan. “Ik ben van mening dat er een duidelijke verschil is tussen Mbeki’s optreden en diens voorganger Mandela. Uiteraard heeft de president het recht om de media te bekritiseren, maar soms reageert hij te hysterisch.”
Tijdens het gesprek verzucht zij regelmatig dat het niet zo zwart-wit ligt. Zij is misschien te pessimistisch: “Zuid-Afrika heeft fantastische wetgeving voor de media. Onze nieuwe wet over de toegang tot informatie is vooruitstrevend. De regering is er niet op uit de ons de mond te snoeren.” Journalisten worden niet fysiek aangevallen, maar tegelijkertijd, zegt zij, probeert de staat journalisten te dwingen bewijsmateriaal af te leveren. Zij doelt op fotograaf Benny Gool. Hij was aanwezig bij de moord op bendeleider Rashaad Staggie. Altenroxel: “Er wordt niet eens gedacht aan de gevolgen voor andere aanwezigen als zijn fotomateriaal vrij komt. We moeten waakzaam blijven en deze subtiele intimidatie weerstaan.” De Manyarara Prijs voor Onderzoeksjournalistiek in zuidelijk Afrika wordt jaarlijks uitgereikt. De winnaar ontvangt 2000 euro en een studiebeurs van 10.000 euro, gesponsord door PSO. De prijs is een initiatief van het Media Institute of Southern Africa en het NiZA.
Het is een eerbetoon aan Justice Manyarara. Als radiojournalist en rechter bij het Hooggerechtshof van Zimbabwe was hij een groot voorvechter van vrijheid van meningsuiting in Zimbabwe. Ook nu nog zet hij zich in voor de verbetering van de persvrijheid in zijn land.
